Aktivistët thonë se siguria është përmirësuar, por markat duhet të bëjnë më shumë për të drejtat e punëtorëve dhe të paguajnë ndërsa të mbijetuarit tregojnë tragjedi.
Lufta për kushte të sigurta dhe paga të drejta në Bangladesh nuk është fituar ende, aktivistët po paralajmërojnë në 10 vjetorin e fatkeqësisë më vdekjeprurëse në historinë e industrisë së veshjeve.
Më 24 prill 2013, 1,134 njerëz u vranë dhe të paktën 2,000 të tjerë u plagosën në shembjen e një ndërtese fabrike në Dhaka, Bangladesh, ku po prodhoheshin veshje për markat ndërkombëtare, duke përfshirë Primark, Bonmarché dhe Loblaw të Kanadasë.
Pronari i ndërtesës Rana Plaza mbetet në burg, por gjyqi i vrasjes kundër tij dhe të tjerëve, duke përfshirë pronarët e fabrikave dhe zyrtarët lokalë, vazhdon të rëndohet në gati shtatë vjet që nga ngritja e akuzave, pa asnjë ende të dënuar.
Moushumi Begum, i cili kaloi tre orë i bllokuar nën Rana Plaza tetë-katëshe, ka cituar se “gjithçka ndodhi kaq shpejt. Më kujtohet gjallërisht çdo detaj i asaj dite, edhe pse ishte 10 vjet më parë.”
Pas shembjes së ndërtesës, Begum kaloi tre orët e ardhshme duke luftuar për jetën e saj.
“Çdo sekondë të atyre orëve, shtrihesha aty duke iu lutur Allahut. Ishte errësirë rreth meje dhe nuk mund të dalloja nëse isha e vdekur apo e gjallë”, ka shtuar ajo në një pasdite me diell në Savar, në periferi të Dhakës, ndërsa ishte duke përqafuar foshnjën e saj.
“Unë mund të dëgjoja njerëzit duke bërtitur dhe duke bërtitur për ndihmë. Por kisha marrë aq shumë pluhur sa sa herë përpiqesha të hapja gojën nuk dilte asnjë zë”, shtoi ajo.
Husnara Akhtar, 30 vjeç, kujtoi se kishte ngrënë mëngjes me bashkëshortin e saj, Abu Sufyan, përpara se të shkonin në punë atë ditë. “Ai gjithmonë merrte katër lugë sheqer me çajin e tij dhe kjo më çmendi,” ka shtuar, duke e ngulur sytë bosh në filxhanin e saj ndërsa fliste.
Çifti kishin punuar të dy në godinën Rana Plaza, megjithëse për fabrika të ndryshme, Akhtar ka theksuar se “ai ishte në katin e 5-të dhe unë në katin e 7-të, por drekonim gjithmonë bashkë. Ai do të më priste pranë portave pas punës që të mund të shkonim në shtëpi së bashku. Për herë të fundit e pashë të gjallë pranë atyre portave … Nuk e dija se si do të ndryshonte jeta ime atë ditë.”
Kur Akhtar mori vetëdijen, pas shembjes së ndërtesës, ajo e gjeti veten të zhytur në mes të dy trupave të pajetë. Trupi i burrit të saj u gjet një javë më vonë, i shtypur nën një shtyllë betoni.
Një trashëgimi pozitive e tragjedisë ka qenë krijimi i një prej marrëveshjeve më të vështira të sigurisë së fabrikave në botë, e cila ka bashkuar markat, prodhuesit dhe përfaqësuesit e sindikatave për të kontrolluar dhe rregulluar ndërtesat dhe për të këshilluar punëtorët për të drejtat e tyre.
E quajtur marrëveshja për sigurinë nga zjarri dhe ndërtesat në Bangladesh, ajo detyroi ligjërisht markat e modës të ndihmonin për të paguar për inspektimet e sigurisë dhe riparimin në industrinë e veshjeve të vendit. Deri më sot, ka pasur rreth 56,000 inspektime sigurie në më shumë se 2,400 fabrika të veshjeve në Bangladesh dhe më shumë se 140,000 përmirësime të sigurisë.
Më shumë se dy milionë punëtorë mbrohen nga rinovimet e fabrikës. Megjithëse një numër i ngjashëm punon në fabrika të tjera që nuk mbulohen nga marrëveshja, kushtet e tyre të punës kanë pasur më shumë mbikëqyrje nga inspektimet e mbështetura nga qeveria që nga një rritje e shqyrtimit ndërkombëtar.
Markat kanë kontribuar të paktën 3 milion dollarë (2.4 milion £) për të ndihmuar në rinovimin e fabrikave në Bangladesh. Primark, Walmart, pronari i Zara-s Inditex dhe H&M ishin mes atyre që kontribuan në një fond kompensimi prej 30 milion dollarësh për familjet e njerëzve që vdiqën ose u plagosën në fatkeqësinë e Rana Plaza.
Në vitin 2021, u zhvillua një marrëveshje e zgjeruar ndërkombëtare që përfshinte më shumë dispozita për sigurinë dhe shëndetin e punëtorëve përtej zjarrit, inspektimeve elektrike dhe strukturore dhe riparimeve të fabrikave. Ajo gjithashtu angazhoi markat për të zhvilluar një strukturë të ngjashme në Pakistan dhe të paktën një vend tjetër.
Deri më sot, të paktën 46 marka dhe shitës me pakicë kanë nënshkruar marrëveshjen e Pakistanit, e cila pritet të mbrojë 750,000 punëtorë, megjithëse inspektimet po fillojnë vetëm tani.
Megjithatë, aktivistët thonë se disa kompani të mëdha shumëkombëshe, duke përfshirë Levi’s, Gap, Walmart dhe Amazon ende nuk janë nënshkruar në marrëveshjen e sigurisë së fabrikës në Bangladesh.
Atle Høie është sekretari i përgjithshëm i IndustriALL, një federatë sindikale globale që luajti një rol kyç në negocimin e kësaj marrëveshjeje.
Tutje ka theksuar se “megjithëse është bërë përparim i rëndësishëm në industrinë e veshjeve të Bangladeshit, ende duhet të luftohen fabrikat e sigurta. Punëtorët që prodhojnë rrobat që ne veshim meritojnë një vend pune që u siguron atyre një pagë jetese dhe kushte të mira pune, jo një vend pune që kërcënon t’u marrë jetën.
“Më shumë marka duhet t’i bashkohen marrëveshjes, veçanërisht në Amerikën e Veriut, për të fituar ndikimin që na nevojitet për ta shtrirë atë në më shumë vende dhe për ta bërë atë me të vërtetë globale.”
Levi’s tha se marrëveshja “nuk ishte mënyra e vetme për të mbështetur punëtorët në Bangladesh apo kudo tjetër”.
Kompania tha se ishte e sigurt në sistemin e saj të mbikëqyrjes së fabrikës që ofronte “kontroll dhe ekuilibër [dhe] na ndihmoi të shkonim më tej dhe na dha shkathtësi më të madhe”.
Walmart tha se mbeti e përkushtuar për të siguruar burime nga fabrikat që mbanin mjedise të sigurta pune. Shitësi me pakicë në SHBA u nënshkrua në Aleancën për Sigurinë e Punëtorëve në Bangladesh.
Pas shpërbërjes së aleancës erdhi formimi i Nirapon, një organ vetërregullues që synon të rregullojë fabrikat, por nuk ka angazhime ligjërisht të detyrueshme.
Kalpona Akter, themeluesja dhe drejtoresha ekzekutive e organizatës bazë të Bangladeshit Qendra për Solidaritetin e Punëtorëve, ka theksuar se arritja e bindjes së markave dhe pronarëve të fabrikave për të nënshkruar marrëveshjen nuk duhet nënvlerësuar.
“Askush nuk besonte se kjo marrëveshje ishte e mundur,” ka shtuar ajo.
“Patjetër që kemi bërë një ndryshim thelbësor për sigurinë [fabrika], por kur flasim për të drejta të tjera të punëtorëve, si pagat dhe dhuna me bazë gjinore, ai është ende aty.”
Akter tha se pandemia, gjatë së cilës shumë fabrika u detyruan të mbylleshin, duke lënë punëtorët pa pagesë në shumë raste, “tregoi se sa të pambrojtur ishin punëtorët” dhe theksoi se si ata kishin nevojë për para rezervë për emergjencat.
Michael Posner , një ish-ndihmës sekretar i shtetit për demokracinë, të drejtat e njeriut dhe punën në administratën e Obamës, ishte dakord.
“Marrëdhëniet midis pronarëve të fabrikave nga Bangladeshi dhe klientëve të tyre të korporatave, të cilat u tensionuan keq nga pandemia Covid, kanë vazhduar të shtrydhin pronarët e fabrikës dhe ky shfrytëzim çon në kushte më të këqija për punëtorët,” ka theksuar Posner, drejtor i Qendrës Stern të NYU. për Biznesin dhe të Drejtat e Njeriut.
Posner tha se donte të shihte më shumë transparencë në zinxhirët e furnizimit me pakicë dhe angazhimet ndaj afateve të pagesave.
“Markat globale të modës duhet të pranojnë pjesën e tyre të përgjegjësisë për të siguruar mirëqenien e punëtorëve të fabrikës, puna e të cilëve është një komponent thelbësor i rritjes së vazhdueshme dhe vitalitetit të kësaj industrie,” ka shtuar ai.
Tani aktivistët duan që markat të nënshkruajnë një marrëveshje të re e cila do të mbështeste një pagë jetese.
Që nga fatkeqësia e Rana Plaza, paga minimale në sektorin e veshjeve në Bangladesh është rishikuar çdo pesë vjet. Minimumi u rishikua për herë të fundit në vitin 2018, kur u vendos në 8,000 BDT (rreth 61 £) në muaj, gjysma e asaj që kërkonin punëtorët.
Kjo pagë, e cila nuk shihej si e mjaftueshme për t’u përballuar pesë vjet më parë, është ende në fuqi, pavarësisht inflacionit të madh dhe protestave të shumta të punëtorëve.
Akter ka theksuar se “lufta në Ukrainë ka goditur kuzhinën e çdo personi. Edhe pse është bërë kaq shumë punë, ka një sistem të tërë [që nuk funksionon]. Më shumë se kurrë më parë, markat dëgjojnë konsumatorët përmes mediave sociale, veçanërisht në Evropë. Presioni i konsumatorit mund të sjellë disa marka në tryezë.”