21 marsi, që nga viti 1999 është shpallur nga UNESCO Dita Botërore e Poezisë.
Vendimi i marrë në kongresin e 30-të të kësaj agjencie, ka si objektiv kryesor mbështetjen e diversitetit linguistik përmes shprehjes poetike.
Në të njëjtën kohë, caktimi i një dite ndërkombëtare për poezinë është bërë edhe me qëllimin për t’i kthyer kësaj gjinie të letërsisë funksionin e saj të parë, traditën gojore.
Ndërsa në kohët antike në Greqinë e lashtë poemat e Homerit mësoheshin përmendësh nga aedët dhe recitoheshin kryesisht në ambiente publike, tashmë duket se poezisë i ka humbur ky tipar i vet kryesor.
Në këtë mënyrë UNESCO kërkon që përmes recitaleve të ndryshme, përmes takimeve poetike dhe mbrëmjeve artistike të krijojë një urë lidhjeje mes poezisë dhe formave të tjera të artit si teatri, kërcimi, muzika, piktura etj. e në të njëjtën kohë të mbështesë poetët e rinj, t’i promovojë ato dhe të krijojë një imazh tërheqës për poetin, që shpeshherë shihet si dikush që nuk është më në modë.
Dita botërore e poezisë është konceptuar si një ftesë për të reflektuar mbi fuqinë e gjuhës dhe zhvillimin e plotë të kapaciteteve kreative të secilit prej nesh. Për këtë arsye UNESCO bën thirrje për zhvillimin e aktiviteteve kulturore në nivel lokal e ndërkombëtar në institucione publike e private, duke përfshirë këtu, shkolla, bashki, muze, shoqata kulturore, shtëpi botuese etj.
Para caktimit të 21 marsit, si dita botërore e poezisë, ishte 15 tetori që kremtohej në të gjithë botën me aktivitete të larmishme letrare, pasi ai përkonte me ditëlindjen e poetit epik romak, Virgjil. Në disa vende kjo traditë e të festuarit në muajin tetor vazhdon të ruhet ende.
Nëse do t’i hidhnim një sy librave të hedhura në treg nga shtëpitë botuese, volumi më i madh i veprave i përket romanit, pra prozës, ndërkohë që librat me poezi janë shumë më të rrallë.
Kryesisht ato në masën më të madhe u përkasin letrarëve të rinj, që gjithnjë e nisin rrugën e letrave me vjershat e para të shkruara në kohën e adoleshencës. Nuk mungojnë edhe botimet nga emra tashmë të njohur në këtë lëmë, por që janë gjithnjë e më të pakta.
Çfarë dhe si shpreh poezia
Fjala “poezi” vjen nga greqishtja. poieo – krijo, krijo, ndërto, krijo.
Në çdo kohë njerëzit i donin dhe i besonin poetët. Në fund të fundit, poezia krijohet nga ndjenjat, emocionet, imagjinata e poetit. Grekët e lashtë nënkuptonin me poezi fjalimin njerëzor, në të gjitha manifestimet e tij.
Kjo është prozë, dhe recitim teatror, dhe fjalim i frymëzuar dhe debat filozofik, dhe, natyrisht, poezi. Aktualisht, poezia duket të jetë diçka e bukur, e pazakontë, dhe kjo është në të vërtetë kështu.
Vetëm ata që mund të shohin sublimën pas të zakonshmes, mund të zhyten në një botë imagjinare, të kenë një organizim të mirë mendor dhe thellësi ndjenjash, janë në gjendje të shkruajnë poezi.
Poezia ju lejon të shijoni fjalën, krijon fjalë të forta, shpirtërore që kanë një energji të veçantë që nënshtron imagjinatën tonë dhe mbart me vete.
Poeti u dha atyre këtë fuqi të madhe dhe e tërheq nga bota që na rrethon, duke perceptuar dhe ndier fuqinë e erës dhe të diellit, duke dëgjuar melodinë e valëve që vijnë dhe pyllin shushurues, duke e gjetur atë në tensionin shqetësues të dashurisë.
Në fund të fundit, poeti e shikon botën tonë në një mënyrë krejtësisht të ndryshme dhe shpjegohet me imazhe të kuptueshme dhe të frymëzuara.
“Epi i Gilgameshit”, që konsiderohet si një ndër shembujt e hershëm të krijimtarisë poetike, është një poemë epike nga Mesopotamia e lashtë, historia letrare e së cilës fillon me pesë poema sumeriane rreth mbretit të Urukut.
Në fillimet e letërsisë, çdo shprehje konsiderohej si poezi, gjë që më vonë Aristoteli me veprën e tij “Poetika”, e quante poezinë diçka më filozofike dhe universale në krahasim me historinë që i tregon gjërat ashtu siç kanë ndodhur.
Prandaj ai e ndau poezinë në tri gjini, në poezi lirike, poezi dramatike dhe epope.
Poezia bashkëkohore shqipe
Poezitë e Dritëro Agollit, Fatos Arapit, Ismail Kadares, Martin Camajt dhe shumë poetëve të tjerë i sollën letërsisë shqipe një frymë unike që vihet re në temat e trajtuara dhe përdorimin e figurave stilistike.
Poezitë e secilit prej tyre janë të qarta, me një fjalor të pasur poetik dhe me identitet poetik.
Dritëro Agolli
Duke e ndjekur poezinë e Agollit nëpër kohë, shpesh ndodh që të hasim në një poet të trishtuar, të vetmuar, ndonjëherë të lodhur, por asnjëherë të mposhtur, sepse në të gjitha rastet ai kërkon një dalje drejt një shtegu nëpërmjet të cilit kërkon të vendosë një balancë midis shpirtit poetik dhe shpirtit njerëzor në përgjithësi.
Si poezi përfaqësuese të tij, mund të veçojmë “Pelegrini i Vonuar”, “Enigma e Maleve”, “Kishat e shembura”, “Mos ma kujto” e të tjera.
Ismail Kadare
Pothuajse në të gjitha poezitë e Kadaresë ka një gërshetim të mjeteve të reja të të shprehurit me ato tradicionale në mënyrën sesi e shikon jetën dhe historinë.
Ndryshe nga proza, poezia e Kadaresë është më e qartë dhe më optimiste.
Disa nga poezitë e tij përfaqësuese janë “Krishtlindje në New York”, “Mall”, “Motive me diell”, “Ëndërrimet”, “Shekulli im”, e të tjera.
Martin Camaj
Poezitë e Camajt ngërthejnë në vete ambiguitetin, kontrastin e enigmën.
Individualiteti i tij poetik ka lënë gjurmë në poezinë shqipe, duke sjellë te lexuesi një lloj poezie tjetër nga bashkëkohësit e tij, me tipare të theksuara moderne, poezi për mallin që ndien ndaj vendlindjes por që nuk mallëngjehet.
“Një fyell ndër male” dhe “Kanga e vërrinit”, janë përmbledhjet e para me të cilat Camaj e nisi veprimtarinë e tij poetike.
Megjithatë, që nga lashtësia, poezia është emëruar si një prodhim i shpirtit të njeriut që vjen si zë nga brendësia e tij dhe një krijim mendor që për substancë të vet të materializmit e ka fjalën e zgjedhur me peshë artistike.