Në javët e fundit, platformat e mediave sociale janë përmbytur me imazhe të krijuara duke përdorur inteligjencën artificiale. Përdoruesit dërgojnë një foto ose imazh në AI, i cili e shndërron atë në një pikturë. Ose një përshkrim i thjeshtë teksti futet në sistem – dhe sistemi AI DALL-E , për shembull, gjeneron imazhe mahnitëse realiste.
Kjo teknologji bazohet në rrjetin nervor GPT-3 të zhvilluar nga kompania jofitimprurëse OpenAI të trajnuar në miliona imazhe. Ky proces kërkon një marrëdhënie midis fjalëve të futura që mund të futet në kontekst.
AI përdor artin ekzistues, të krijuar nga njeriu. Në këtë mënyrë, nga një përshkrim në gjuhën natyrore krijohen nganjëherë vepra arti mahnitëse, të çuditshme dhe magjepsëse. Por a është arti i AI po aq i vlefshëm estetikisht sa arti konvencional?
Çdo art që prek shikuesin në mënyrë sensuale konsiderohet subjektivisht i vlefshëm. Kjo në asnjë mënyrë nuk përfshin vetëm veprat e artit që ne i perceptojmë si “të këndshme” ose “të bukura”. Imazhi i një fytyre pa formë ose i një peizazhi të frikshëm mund të jetë gjithashtu artistikisht i vlefshëm nga këndvështrimi i marrësit.
Përmbajtja estetike e artit formohet vetëm në tensionin reciprok midis formës estetike dhe efektit të saj te marrësi. Kjo do të thotë se vetëm cilësia teknike e një vepre arti nuk vendos nëse një gjykim vleror estetik si “i bukur”, “magjepsës” apo “drithërues” është i përshtatshëm. Dëshmia ndijore subjektive është po aq e pamjaftueshme për të folur për një vepër arti me vlerë estetike.
Pas filozofit Immanuel Kant një vepër arti ka vlerë estetike vetëm nëse jepet mundësia që të tjerët të bien dakord për një gjykim estetik (mendim i shëndoshë). Pra, nëse një objekt artistik është universalisht i vlefshëm, bazohet në një pretendim për gjurmueshmërinë nder subjektive.
Shkathtësia (Immediacy) estetike
Nga një këndvështrim pranues, çdo formë arti ka të bëjë gjithmonë me efektin tek shikuesi. Sepse arti mund të na prekë si pothuajse çdo gjë tjetër. Kur shikojmë, dëgjojmë ose lexojmë vepra arti, ato shkaktojnë një shqetësim të thellë tek ne. Arti mund të trazojë, të dridhet ose të dridhet, për sa kohë që ju i dorëzoheni.
Në përkushtim dalim pak nga vetja. Nuk ka rëndësi se çfarë lloj arti është. Në shikimin estetik ne e shikojmë objektin në fytyrë, e lëmë të ndikojë tek ne dhe të na lëvizë. Është ky moment përkushtimi që e bën një vepër artistike të vlefshme subjektivisht estetikisht.
Në librin e tij Kuptimi i Artit , filozofi Moritz Geiger bën dallimin midis unit ekzistencial dhe unit empirik. Ngjashëm me njohuritë shkencore, uni empirik, i udhëhequr nga mendimet e përditshme, luan pak ose aspak rol në përvojën estetike. Për Geiger-in, përkushtimi do të thotë të marrësh veten empirike: “Egoja shuhet si vetja në përvojën estetike”. Ndërsa uni empirik zbehet në sfond në perceptimin estetik, egoja kapet nga arti. Megjithatë, ndryshe nga dija, e cila varet nga ndërmjetësimi i konceptit për të arritur botën, në perceptimin estetik nuk ka asnjë medium midis egos dhe objekteve.
Ndërsa përfshihemi me objektin, ai bëhet i yni, rrënjos mendërisht tek ne. Në përkushtim, kllapa e vetvetes, një dominim i egos mbi objektin estetik bëhet kështu i dukshëm: “Hendeku midis nesh dhe objektit mbyllet nga kapja jonë”, thotë Geiger. Pikërisht nga ky tension i huajshmërisë së kapërcyer rritet edhe emocioni ekzistencial.
Prandaj, një lojë e dyfishtë është e natyrshme në përvojën estetike: nga njëra anë, arti na mundëson të dalim pak nga vetja dhe nga ana tjetër, të hyjmë në shtresat më të thella të ekzistencës sonë. Parë në këtë këndvështrim, arti i AI ka po aq vlerë estetike sa arti tradicional. Nëse gjithçka ka të bëjë me efektin dhe përvojën sensuale të artit, atëherë autori nuk luan asnjë rol në përvojën e marrësit.
Gjeniu i alogoritimizuar?
Po në lidhje me estetikën e prodhimit? Megjithëse AI gjeneron veprën e artit, procesi gjithmonë fillon me një njeri që duhet të përshkruajë fjalë për fjalë imazhin e dëshiruar. Kjo do të thotë, programi bën atë që i thuhet të bëjë. Ai bazohet në ligjin e shkakut dhe pasojës. Duke përdorur vepra arti para-ekzistuese, AI ndjek një algoritëm për të krijuar imazhet dhe jo një intuitë apo qëllim siç bëjnë artistët njerëzorë. Sipas Kantit, megjithatë, intuita luan një rol të rëndësishëm për gjenitë në krijimin e artit të bukur, estetikisht të vlefshëm.
Gjeniu është një talent i natyrshëm që, në një akt krijues, mund të krijojë një vepër sa romane, aq edhe shembullore. Kjo është e vetmja mënyrë për t’i hapur rrugën mundësisë për të revolucionarizuar një formë arti. Çdo krijim artistik, veçanërisht një krijim avangardë në kuptimin e vërtetë të fjalës, i detyrohet ekzistencës së tij gjenialitetit të krijuesit. Inteligjencës artificiale i mungon kjo mundësi sepse as nuk ndjek një intuitë dhe as nuk mund të prodhojë një shembull të jashtëzakonshëm arti.
Sipas Kantit në Kritikën e Gjykimit , elementi i lirisë ose arbitraritetit është gjithashtu një kusht i domosdoshëm për krijimin artistik. Arti është një hapësirë lirie sepse, ndryshe nga shkencat e natyrës, të cilat janë të orientuara drejt “kauzalitetit universal të botëkuptimit shkencor”, ai “duhet të shihet si ekzistues përtej sferës së shkakut dhe efektit”. Prandaj, arti nuk është krijuar në një mjet funksional – marrëdhënie, por vetëm në bazë të qëllimeve. Kështu artisti është “shkaku që e prodhon atë” sepse ai “ka menduar për një qëllim të cilit kjo i detyrohet formës së saj”. Sipas Kantit, AI nuk mund të prodhojë art të bukur sepse nuk ka as liri krijuese dhe as gjeni.
Bashkëpunimi mes artistit dhe AI
Megjithatë, AI ka gjithashtu potencial krijues, duke pasur parasysh se veprat e artit janë shpesh një ndërveprim midis njerëzve dhe sistemeve të AI. Në fund të fundit, shumë prej veprave të artit krijohen me ndihmën e fjalëve dhe ndërhyrjen e artistëve. Megjithatë, komunikimi që bëhet nuk mund të krahasohet me atë mes njerëzve. Për shembull, nëse i kërkoni një artisti njerëzor të pikturojë një foto të Niçes duke qëndruar në një shkëmb dhe gati ta shtyjë Perëndinë poshtë, atëherë komunikimi do të jetë ndryshe nga përdorimi i një AI.
Sidoqoftë, edhe arti i krijuar nga AI kërkon bashkëpunimin e sistemit të përdoruesit. Sepse ndonjëherë duhet të krijohen shumë versione të një imazhi përpara se të hasni një të tillë, që përputhet me idetë tuaja. Për këtë duhet zgjedhur me kujdes zgjedhja e fjalëve dhe duhen shqyrtuar foto të panumërta. Një proces i gjatë. Kur krijoni një pikturë, për shembull, duhet të merren parasysh shumë aspekte, për shembull subjekti i figurës, loja e ngjyrave dhe çfarë duhet të jetë fokusi stilistik. Kompleksiteti i këtij procesi bëhet i dukshëm kur përpiqemi të përshkruajmë çdo vepër arti ose pjesë muzikore sa më saktë që të jetë e mundur. Kjo është një sipërmarrje e vështirë, sepse perceptimi ka shumë më tepër shtresa dhe dimensione sesa mund të kapë gjuha jonë. loja e ngjyrave dhe çfarë duhet të jetë fokusi stilistik.
Kompleksiteti i këtij procesi bëhet i dukshëm kur përpiqemi të përshkruajmë çdo vepër arti ose pjesë muzikore sa më saktë që të jetë e mundur. Kjo është një sipërmarrje e vështirë, sepse perceptimi ka shumë më tepër shtresa dhe dimensione sesa mund të kapë gjuha jonë. loja e ngjyrave dhe çfarë duhet të jetë fokusi stilistik. Kompleksiteti i këtij procesi bëhet i dukshëm kur përpiqemi të përshkruajmë çdo vepër arti ose pjesë muzikore sa më saktë që të jetë e mundur. Kjo është një sipërmarrje e vështirë, sepse perceptimi ka shumë më tepër shtresa dhe dimensione sesa mund të kapë gjuha jonë.
Arti i AI-së ka më shumë sesa duket në sy. Nuk është thjesht një imazh i krijuar shpejt, duke përjashtuar çdo kontribut krijues. As nuk do t’i bëjë artistët të tepërt në të ardhmen. Përkundrazi, është një rrjet kompleks hibrid që krijohet nga entitete njerëzore dhe jo-njerëzore që veprojnë në mënyrë krijuese së bashku dhe kështu mund të krijojnë art estetikisht të vlefshëm. Në të ardhmen, kjo formë arti do të ekzistojë krahas asaj tradicionale, madje do ta pasurojë me mundësi të reja.