Telefonat në “Kulliye”, kompleksi i madh presidencial turk me 1100 dhoma, kanë rënë pa pushim gjersa liderët dhe zyrtarët perëndimorë bëjnë thirrje për të gjetur përgjigjen e një pyetjeje urgjente: cili është çmimi i Presidentit, Recep Tayyip Erdogan, për lejimin e Suedisë dhe Finlandës të bashkohen në NATO?
Shumica e liderëve të NATO-s i kanë pritur dy aplikantët krahëhapur. Ndryshe nga shumë shtete anëtare të antarësuara së fundmi, më të fundit janë Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut, kërkuesit nordikë do të sillnin aftësi të avancuara ushtarake në aleancë dhe do të ndihmonin në forcimin e krahut të saj verior. Dhe duke braktisur traditën e tyre të mos-angazhimit, vendimi i tyre për t’u bashkuar me NATO-n është një qortim thumbues për Rusinë dhe luftën e saj agresioni kundër Ukrainës.
Por, Erdogan i habiti aleatët e tij në fillim të këtij muaji duke thënë se e kundërshtoi aplikimin. Ende nuk është e qartë saktësisht se çfarë dëshiron ai: kufizime ndaj armiqve të tij jashtë vendit, armët amerikane, vëmendja politike apo favorizimi i Vladimir Putin, liderit të Rusisë, të cilin ai ende e quan mik?
Ai ka akuzuar dyshen, veçanërisht Suedinë, si “një vatër e plotë e terrorizmit” për strehimin e anëtarëve të Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit (PKK), kryengritësve në rajonet kryesisht kurde të Turqisë dhe pasuesve të Fethullah Gulen, të cilët ai i akuzon për nxitjen e grushtit të shtetit të dështuar të vitit 2016. Akuza të tilla mund të ngrihen kundër shumë anëtarëve të NATO-s dhe jo më pak Amerikës, e cila ka armatosur degën siriane të pkk-së për të luftuar kundër xhihadistëve të Shtetit Islamik.
Dallimi është se kur aplikohen vendet e reja, rregullat e NATO-s kërkojnë që të gjithë anëtarët ekzistues të mbështesin aplikantin, duke i dhënë secilit prej tyre ndikim, transmeton “The Economist“, përcjell Portali D.
Për shembull, Greqia e ndaloi anëtarësimin e Maqedonisë së Veriut për një dekadë për shkak të një mosmarrëveshjeje mbi emrin e aleatit të ri. Tani Erdogan kërkon të shfrytëzojë krizën më të mprehtë në sigurinë evropiane që nga fundi i Luftës së Ftohtë për të fituar avantazhe politike.
Më 21 maj ai foli me Jens Stoltenberg, sekretarin e përgjithshëm të NATO-s, si dhe me Sauli Ninisto, presidentin finlandez dhe Magdalena Andersson, kryeministren suedeze. Nuk kishte asnjë shenjë të një përparimi.
Zyra e Erdogan-it shkroi në Twitter se Turqia nuk mund të përgjigjej pozitivisht përpara se nordikët të tregonin solidaritet me Turqinë “për sa i përket çështjeve themelore, në veçanti luftimin e terrorizmit”. Ai i tha Finlandës, në mënyrë të paqartë, se priste “respekt” dhe “mbështetje” për shqetësimet e saj të sigurisë. Ajo kërkoi, më ashpër, që Suedia “të ndërmerrte hapa konkretë” kundër pkk-së dhe degëve të saj dhe të hiqte embargon e armëve që i kishte vendosur Turqisë.
Sipas një liste të shpërndarë nga media pro-qeveritare e Turqisë, kërkesat e Erdogan-it përfshijnë shtypjen e gylenistëve të mërguar siç janë ndërprerja e mbështetjes për administratën e Sirisë verilindore, të cilën Turqia e konsideron si një zgjatim i pkk-së dhe ekstradimin e më shumë se 30 simpatizantëve të dy grupeve.
Nga ana tjetër, as Suedia dhe as Finlanda nuk ka të ngjarë të ekstradojnë mërgimtarët në një vend që ka arrestuar më shumë se 300,000 njerëz (nga militantë të armatosur deri te studentë dhe politikanë) me akuza për terrorizëm që nga viti 2016.
“Një kompromis diplomatik është i mundur, por larg nga të qenit i sigurt,” ka thënë Paul Levin, drejtor i Institutit të Studimeve Turke të Universitetit të Stokholmit. “Lufta kundër pkk-së përfshin çështje themelore të identitetit kombëtar për Turqinë”, ka shtuar ai, “por shumë suedezë e shohin mbështetjen për fjalën e lirë dhe solidaritetin me të shtypurit si një pjesë themelore të identitetit të tyre gjithashtu. Kjo do ta bëjë më të vështirë për secilën palë kompromisin”.
Kundërshtimet e Turqisë mund të kenë më pak të bëjnë me Suedinë dhe Finlandën sesa me Amerikën. Erdogan është ndjerë i përbuzur nga presidenti Joe Biden, i cili ka mbajtur distancën e tij, në kontrast me Donald Trump, i cili e përqafoi atë.
Erdogan nuk ishte në mesin e 100 liderëve botërorë të ftuar për të marrë pjesë në videon e zotit Biden “samiti për demokracinë” vitin e kaluar. Turqia ishte gjithashtu e zemëruar që Amerika vendosi sanksione dhe e nxori atë nga programi për të ndërtuar luftëtarin stealth F-35 në përgjigje të vendimit të Turqisë për të blerë dhe vendosur sistemin raketor të mbrojtjes ajrore S-400 të prodhuar nga Rusia.
Marrëdhëniet janë përmirësuar kohët e fundit dhe një marrëveshje për Turqinë për të blerë 40 avionë të rinj F-16, së bashku me komplete për të përmirësuar 80 luftëtarë të tjerë dukej se po fitonte mbështetje në Uashington.
Ndoshta, disa mendojnë se Erdogan po përpiqet të përdorë levën e tij në NATO për të përshpejtuar marrëveshjen për F-16. Ka më shumë gjasa që pengimi i tij të ngrejë zemërimin e Kongresit.
Turqia do të donte gjithashtu që anëtarët e tjerë të NATO-s të rifillonin shitjet e armëve që u ndaluan pjesërisht pasi ajo filloi një ofensivë ushtarake kundër kurdëve në Siri. Britania e hoqi ndalimin e saj në fund të vitit të kaluar.
Shpjegimi i fundit dhe më pak bamirës është se Erdogan po i bën një nder Putin-it, ose se ai po shpreson për një të tillë. Marrëdhënia midis dy të fortëve mbetet e padepërtueshme dhe politika e Turqisë në luftën e Ukrainës ka qenë një ushtrim për t’u ulur në gardh. Turqia kundërshton pushtimin e Rusisë dhe i ka shitur Ukrainës dronët e famshëm Bayraktar tb-2 të armatosur. Por ajo refuzon të përafrohet me sanksionet perëndimore kundër Rusisë dhe në vend të kësaj gjykon paratë ruse. Erdogan pranon se po ndjek një “politikë të ekuilibruar”.
Suedia dhe Finlanda kishin shpresuar të përfundonin shpejt negociatat me NATO-n dhe të nënshkruanin protokollin e anëtarësimit përpara samitit të aleancës në Madrid më 29-30 qershor (ratifikimi dhe anëtarësimi zyrtar do të zgjaste disa muaj). Por kjo perspektivë po zbehet.
“Kjo është si një thikë e ushtrisë zvicerane për Erdoganin, një mjet shumëfunksional për të marrë lëshime nga suedezët, ose për të nxitur ndjenjat nacionaliste, ose për t’u përballur me Joe Biden,” ka thënë Eric Edelman, një ish-zyrtar i Pentagonit dhe ish-ambasador në Turqi dhe Finlandë. “Unë jam i sigurt se ai do ta zvarritë këtë të paktën deri në samitin e Madridit, nëse për asnjë arsye tjetër përveç kësaj do ta bëjë atë në qendër të vëmendjes.”
Kjo e bën një pritje edhe më të shqetësuar nga aplikantët. Angazhimi i tyre për t’u bashkuar me aleancën ka zemëruar Rusinë, e cila ka kërcënuar me masa të papërcaktuara “ushtarake-teknike”.
Derisa të përfundojë aderimi i tyre, ata nuk mbrohen nga neni 5 i traktatit të NATO-s, i cili thotë se një sulm ndaj një aleati do të trajtohet si një sulm ndaj të gjithëve.
“Ne do të punojmë së bashku për të qëndruar vigjilentë kundër kërcënimeve ndaj sigurisë sonë të përbashkët dhe për të penguar dhe përballur çdo agresion, ndërkohë që Finlanda dhe Suedia janë në këtë proces pranimi,” deklaroi Biden më 19 maj pasi priti z. Niinisto dhe znj. Andersson në Shtëpinë e Bardhë. “Nuk ka asgjë për të humbur”, siç do të thoshte nëna ime, “midis filxhanit dhe buzës”.
Megjithatë, Biden ka thënë se nuk do të udhëtojë në Turqi për të ndërmjetësuar një marrëveshje. Zyrtarët e tij të lartë kanë folur me togerët e Erdoganit, por administrata është në mundim të qëndrojë mënjanë.
Jake Sullivan, këshilltari i Biden për sigurinë kombëtare, ka thënë se mosmarrëveshja “thelbësisht” përfshin Turqinë dhe dy vendet nordike. “Kjo nuk është një çështje e SHBA-së, përveç […] që ne duam ta shohim të zgjidhur në një mënyrë që t’i sjellë këta dy anëtarë në aleancë. Dhe ne jemi të bindur se kjo do të ndodhë.”
Ashtu si në negociatat me pengmarrësit, Amerika mund të shtiret si indiferencë me shpresën për të ulur çmimin e zotit Erdogan. Por Edelman, për shembull, mendon se zotit Biden do t’i duhet të telefonojë në Kulliye: “Presidenti është udhëheqësi i aleancës dhe ai ka thënë vazhdimisht se ‘Amerika është kthyer’. Ai do të duhet të rritet dhe të veprojë si “lideri i aleancës”.
Përkthyer dhe përshtatur nga RTV DUKAGJINI