Ky artikull i “Current History”, i shkruar nga Abdul Sula më 23 maj 1921, flet për konfliktin midis Shqipërisë dhe Serbisë në vitin 1920. Autori shpreh shqetësimin e tij për masakrat dhe shpërnguljet e shqiptarëve të Kosovë dhe Dibrës nga autoritetet serbe.
………………………………
Current History 1921-07: Vol 14
KONFLIKTI I SHQIPËRISË ME SERBINË*
Për redaktorin e Current History:
Raportet zyrtare shqiptare bëjnë të ditur se autoritetet serbe po deportojnë një numër të madh të shqiptarëve të Kosovës, me qëllim të popullimit të këtij rajoni me refugjatë rusë. Për të shpjeguar këtë veprim të paligjshëm, do të duhet të hidhet pak dritë mbi marrëdhëniet e fundit serbo -shqiptare, si dhe të skicohen vuajtjet e popullit të Kosovës dhe të Dibrës, i cili me vendimet e Konferencës së Londrës të vitit 1913, u nda nga vendi i tyre amë, Shqipëria, dhe iu dorëzua Serbisë dhe Malit të Zi, si rezultat i kompromiseve diplomatike.
Nga 20 gushti 1920, menjëherë pas shuarjes së përplasjeve ndërmjet italianëve dhe shqiptarëve, qeveria shqiptare u përball me një telash të ri, pikërisht konfliktin me Serbinë. Që nga armëpushimi serbët kishin pushtuar territorin që i përkiste Shqipërisë, d.m.th. Shqipërisë të vitit 1913, e cila shtrihej si në krahinën e Shkodrës ashtu edhe në atë të Dibrës, në Shqipërinë Veriore dhe Verilindore. Të inkurajuar nga qëndrimi paqësor i shqiptarëve dhe të pakënaqur me brezin e territorit shqiptar tashmë nën kontrollin e tyre, serbët hynin çdo ditë në brendësi të Shqipërisë. Mirëpo, si në rrethin e Shkodrës ashtu edhe në atë të Dibrës, ata u zmbrapsën me shumë sukses nga popullata; Qeveria shqiptare nuk kishte asnjë rol në këtë situatë. Populli i Dibrës më në fund i ktheu ushtarët serbë në kufirin e vitit 1913, madje detyruan evakuimin e vetë qytetit të Dibrës. Shqiptarët nuk tentuan ta pushtonin këtë qytet, edhe pse aty nuk jeton asnjë serb, për faktin se ai iu caktua Serbisë nga Konferenca e Londrës më 1913, si dhe nga frika se mund të ndodhte ndonjë ndërlikim i padëshirueshëm ndërkombëtar.
Shqiptarët mendonin se si rezultat i politikës së tyre të mençur dhe të moderuar do të liheshin të qetë për të vazhduar një jetë të begatë dhe të pavarur. Megjithatë, ky nuk ishte plani i serbëve, të cilët u rikthyen me një ushtri të madhe, kaluan kufijtë shqiptarë afër Dibrës dhe shkretuan 142 fshatra shqiptare, duke masakruar popullsinë fatkeqe——gratë, fëmijë dhe pleq—që nuk ishin në gjendje të ikin me pjesën tjetër të banorëve të rajonit të shkatërruar. (Kjo është konfirmuar nga shtypi serb.) Pasi përfunduan këtë masakër, e cila është përtej çdo përshkrimi, serbët marshuan drejt kryeqytetit shqiptar dhe tentuan të kërcënojnë qeverinë shqiptare. Falë përpjekjeve patriotike të shfaqura nga mbarë populli shqiptar, u pengua përparimi i serbëve drejt kryeqytetit shqiptar.
Menjëherë pas kësaj ngjarje qeveria shqiptare hyri në negociata me qeverinë serbe. Mirëpo, bisedimet nuk çuan në rezultat, sepse serbët nuk donin të evakuonin territorin që kishin pushtuar së fundmi, dhe kështu lindi një ngërç në marrëdhëniet serbo-shqiptare. Qeveria shqiptare i ka dërguar së fundi një notë zyrtare Beogradit duke kërkuar evakuimin e brezit të territorit shqiptar i cili që nga momenti i armëpushimit ka qenë nën pushtimin serb, duke njoftuar se në rast se Serbia nuk përmbush këtë kërkesë, çështja do të dorëzohet. në Lidhjen e Kombeve, në të cilën të dyja palët janë anëtare. Gjithashtu, qeveria shqiptare ka deklaruar synimin e saj për të dërguar një delegacion në Beograd, me qëllim zgjidhjen e çështjeve në mosmarrëveshje mes dy vendeve.
Të pakënaqur me Kosovën, Dibrën dhe territoret e tjera që i kanë në zotërim, së bashku me gati një milion shqiptarë të pakënaqur, në kundërshtim me parimin e vetëvendosjes së kombeve, serbët po lakmojnë edhe më shumë territorin shqiptar. Dhe si shprehet kjo grykësi e pangopur? Duke shpartalluar dhe shkatërruar lokalitetet më të lulëzuara dhe duke deportuar apo shfarosur popullsinë shqiptare, e cila jetonte në këto lokalitete para se të ekzistonte ndonjë komb tjetër ballkanik.
Sipas njoftimeve të fundit, të cilat pohohen edhe nga shtypi liberal serb, mizoritë dhe aktet e shtypjes serbe tek shqiptarët e Kosovës dhe të Dibrës po shtohen dita-ditës; masakra dhe ekzekutime të çdo lloji bëhen me urdhër të autoriteteve serbe, pa një proces të rregullt ligjor.
Serbët, duke e parë qartë se nuk mund t’i asimilojnë njerëzit zemërmëdhenj të Kosovës, Dibrës etj., kanë vendosur t’i asgjësojnë ata. Ky është interpretimi serb i “vetëvendosjes së kombeve” dhe i teorisë “Ballkani për popujt ballkanikë”. Dibranët janë veçanërisht për t’u ardhur keq, sepse kjo është hera e dytë që i nënshtrohen një ekstremi të tillë. Nënshtrimi i tyre i parë erdhi kur u ngritën kundër serbëve në vitin 1914, në shenjë proteste kundër vendimeve të konferencës së Londrës të vitit 1913, e cila ia caktoi Serbisë këtë qytet të populluar tërësisht nga shqiptarët. Protesta të ngjashme kanë bërë edhe shqiptarët e Kosovës kundër pushtimit serb, por protestat e tyre u kanë sjellë vetëm persekutim, deportim dhe shfarosje, dhe i kanë bërë ata të nënshtrohen maksimalisht të obligimeve pa as minimumin e privilegjeve.
Në kohën kur z.Trumbitch ishte Ministër i Punëve të Jashtme të Serbisë, ai bëri disa deklarata gjysmë zyrtare në lidhje me rikthimin në shtetin shqiptar të disa pjesëve të territorit të Kosovës dhe Dibrës. Por që nga dorëheqja e tij këto deklarata janë injoruar. Krahas kësaj, edhe më shumë territor që i takon shtetit shqiptar, siç është përcaktuar nga Konferenca e Londrës e vitit 1913, po mbahen nga serbët, të cilët duket se kanë harruar faktin se nëse shqiptarët nuk do t’i kishin dhënë të drejtën e kalimit ushtrisë serbe ndërsa ajo po ndiqej nga ushtritë austro-bullgare, fati i shtetit aktual serbo-kroato-slloven do të ishte ndryshe. Z.Pashitch, të paktën, i cili ishte dëshmitar okular i mikpritjes së Shqipërisë dhe qëndrimit të saj paqeruajtës ndaj ushtrisë së mundur serbe, nuk duhet të mbajë një politikë të pafavorshme ndaj Shqipërisë.
AB SULA. 1907 F Street, Uashington, DC, 23 maj 1921.
*Zoti. Abdul Sula, shkruesi i kësaj letre, është i diplomuar shqiptar në Kolegjin Robert të Kostandinopojës dhe deri vonë ka qenë Kryenëpunës i Ministrisë së Brendshme të Shqipërisë. Ai erdhi në këtë vend me këshillën e qeverisë shqiptare për t’u përgatitur për një karrierë diplomatike në atdheun e tij. [ Ka shërbyer si ambasador i Zogut ne Kairo].
Hulumtuesi dhe historiani, Bejtullah Destani, e ka siguruar shkrimin për Portalin Dukagjini.
