Do ta nis këtë kolumne me një pyetje për ju, lexues i dashur. Çfarë ju lidh me vendin tuaj dhe ju bën të ndiheni se është i juaji? Çfarë ju jep një ndjenjë identiteti dhe përkatësie? Janë gjërat fizike, sigurisht – ku jetoni, ku keni lindur, ku banojnë familja dhe miqtë tuaj. Por në themel të këtyre aspekteve praktike, dyshoj, janë të gjitha gjërat e tjera për të cilat nuk mendoni, që i merrni si të mirëqena. Muzika, letërsia, humori, arti, kinemaja dhe TV – të gjithë gurët provues abstraktë të një identiteti që formojnë një ind lidhës mes jush dhe vendit tuaj.
E pyes për shkak se rrjedha e pyetjes “çfarë e bën një popull?” është “çfarë e zhdukë një?” Dhe ajo që po shpaloset në Gaza e ka bërë këtë një pyetje urgjente. Sepse krahas tmerreve të vdekjes dhe shpërnguljes, diçka tjetër po ndodh – diçka ekzistenciale, e pranuar rrallë dhe potencialisht e pakthyeshme.
Duket kështu. Në fillim të këtij muaji, xhamia më e vjetër e Gazës u shkatërrua nga sulmet ajrore izraelite. Xhamia Omari ishte fillimisht një kishë bizantine e shekullit të pestë dhe ishte një pikë referimi ikonë e Gazës: 44,000 metra katrorë histori, arkitekturë dhe trashëgimi kulturore. Por ishte gjithashtu një vend i drejtpërdrejtë i praktikës dhe adhurimit bashkëkohor. Një 45-vjeçar Gazan i tha Reuters se ai ishte “duke u lutur atje dhe duke luajtur rreth saj gjatë gjithë fëmijërisë sime”. Izraeli, tha ai, “po përpiqet të fshijë kujtimet tona”.
Kisha e Shën Porfirit, më e vjetra në Gaza, gjithashtu që daton në shekullin e pestë dhe që besohet të jetë kisha e tretë më e vjetër në botë, u dëmtua nga një tjetër goditje në tetor. Ajo strehonte njerëz të zhvendosur, mes tyre anëtarë të komunitetit më të vjetër të krishterë në botë, që daton në shekullin e parë. Deri më tani, më shumë se 100 objekte të trashëgimisë në Gaza janë dëmtuar ose rrafshuar. Midis tyre janë një varrezë romake 2000-vjeçare dhe Muzeu Rafah, i cili iu kushtua trashëgimisë së gjatë dhe të përzier fetare dhe arkitekturore të rajonit.
Ndërsa e kaluara po çrrënjoset, e ardhmja po kufizohet gjithashtu. Universiteti Islamik i Gazës, institucioni i parë i arsimit të lartë i themeluar në Rripin e Gazës në vitin 1978, i cili trajnon, ndër të tjera, mjekë dhe inxhinierë të Gazës, është shkatërruar, së bashku me më shumë se 200 shkolla. Sufian Tayeh, rektori i universitetit, u vra së bashku me familjen e tij në një sulm ajror. Ai ishte kryetar i UNESCO-s i shkencave fizike, astrofizike dhe hapësinore në Palestinë. Akademikë të tjerë të profilit të lartë që janë vrarë përfshijnë mikrobiologun Dr Muhammad Eid Shabir dhe poetin dhe shkrimtarin e shquar Dr Refaat Alareer, poezia e të cilit, “Nëse duhet të vdes”, u shpërnda gjerësisht pas vdekjes së tij.
“Nëse duhet të vdes,” shkroi ai, “le të jetë një rrëfenjë”. Por edhe ajo rrëfenjë, një që dëshmon të vërtetën, për t’u gërshetuar në vetëdijen dhe historinë kombëtare të Gazës dhe Palestinezëve, do të luftojë të tregohet me saktësi. Sepse po vriten edhe gazetarët. Që nga java e kaluar, më shumë se 60 prej tyre. Disa nga ata që mbijetojnë, si Wael al-Dahdouh i Al Jazeera, u është dashur të vazhdojnë të punojnë deri në vdekjen e familjeve të tyre. Javën e kaluar, Dahdouh u plagos vetë në një sulm ajror në një shkollë. Kameramani i tij nuk arriti të mbijetojë. Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve, një organizatë jofitimprurëse amerikane, ka thënë se ata që raportojnë për luftën rrezikojnë jo vetëm vdekjen ose lëndimin, por edhe “sulme të shumta, kërcënime, sulme kibernetike, censurë dhe vrasje të anëtarëve të familjes”.
Rrëfimi për këto ngjarje publikisht sulmohet, po ashtu sulmohen edhe ritualet private të zisë dhe përkujtimit. Sipas një hetimi të New York Times, forcat tokësore izraelite po shkatërrojnë varrezat në avancimin e tyre në Rripin e Gazës, duke shkatërruar të paktën gjashtë. Ahmed Masoud, një shkrimtar palestinez britanik nga Gaza, postoi një foto duke vizituar varrin e babait të tij, së bashku me një video të rrënojave. “Kjo është varreza në kampin Jabalia,” shkroi ai, ku u varros babai i tij. “Shkova për ta vizituar në maj. Tanket izraelite e kanë shkatërruar, tani edhe varri i babait tim është zhdukur. Nuk do të jem në gjendje ta vizitoj apo të flas më me të”.
Po krijohet një boshllëk memorie. Bibliotekat dhe muzetë po rrafshohen dhe ajo që ka humbur në dokumentet që janë djegur i bashkohet një numri më të madh të mbajtjes së të dhënave. Ndërkohë, shkalla e vrasjeve është aq e madhe sa familje të tëra të gjera po zhduken. Rezultati është si të grisësh faqe nga një libër. Dina Matar, profesoreshë në Universitetin Soas të Londrës, i tha Financial Times se “humbje e tillë rezulton në fshirjen e kujtimeve dhe identiteteve të përbashkëta për ata që mbijetojnë. Kujtimi i çështjeve. Këto janë elementë të rëndësishëm kur doni të bashkoni histori dhe histori të jetëve të zakonshme”.
T’i kujtosh gjërat është e lehtë edhe t’i harrosh, mes skenave të vdekjes dhe shkatërrimit që nga tetori, se Rripi i Gazës është një vend i vërtetë që, edhe pse ekzistonte pas një gardhi dhe nën kufizime të rrepta, nuk ishte vetëm një ” burg në hapësirë të hapur”. Ka qytete mesdhetare të bulevardeve dhe bugainvillae me pemë, si dhe një vijë bregdetare që ofron pushim nga nxehtësia dhe errësira. Pjesa më e madhe e tyre tani është shkatërruar.
Është gjithashtu një vend ku artistët, muzikantët, poetët dhe romancierët lulëzuan, siç është e natyrshme në mesin e çdo populli që u jepet mundësia të shprehet, sado të vështira qofshin rrethanat. Ata gjithashtu po zhduken tani. Heba Zagout, një piktore e vendeve të shenjta dhe grave palestineze me veshjet e tyre tradicionale të qëndisura, u vra në tetor, vetëm disa ditë pasi postoi një video në internet duke thënë: “Unë e konsideroj artin një mesazh që ia përcjell botës së jashtme përmes shprehjes sime të çështjes palestineze dhe identitetit palestinez”.
Mohammed Sami Qariqa, një artist tjetër, ishte strehuar brenda një spitali dhe postoi në Facebook se po dokumentonte përvojën “për të përcjellë lajmet dhe ngjarjet që ndodhin brenda spitalit, duke kapur një sërë detajesh të dhimbshme me kamerën e telefonit tim, duke përfshirë foto, video, zë, shkrim dhe vizatim, etj… Unë jam duke mbledhur shumë nga këto histori me teknika të ndryshme.” Tre ditë më vonë ai u vra kur spitali u godit nga një raketë.
Kështu do të dukej, ta zhdukësh një popull. Shkurtimisht, për të zhdukur arkitekturën e përkatësisë që ne të gjithë e marrim si të mirëqenë, në mënyrë që, pa marrë parasysh sa banorë të Gazës mbijetojnë, me kalimin e kohës, gjithnjë e më pak do t’i bashkojë ata në një tërësi të vlefshme. Kështu do të dukej, kur t’i privoni nga tregimi i historisë së tyre, nga prodhimi i artit të tyre, nga shkëmbimi i muzikës, këngës dhe poezisë dhe një histori themelore që jeton në monumentet e tyre, xhamitë, kishat dhe madje edhe nga varret.