Romani i Steve Stern “Idioti i Fshatit” tregon rreth jetës dhe mundimeve të piktorit ekspresionist Chaim Soutine.
Zhanri fiktiv i Stern, me bazën e tij të thellë në folklorin jidish, ka nxitur kritikë si Cynthia Ozick ta mendojë atë si pasardhësin e Isaac Bashevis Singer.
Stern ka fituar dy çmime Pushcart, një çmim O’Henry, një çmim të zgjedhur nga shkrimtarët Pushcart dhe një çmim kombëtar të librit hebre.
Shkrimtari dhe redaktori, Dan Piepenbring, ka shkruar një “review” për këtë libër të publikuar në magazinën The New York Times, ku vendos në pah mprehtsinë, errësinë dhe ndjeshmërinë e autorit Stern mbi aventuarat dhe romancat e Chaim Soutine.
Pikturimi i qytetit në të kuqe të gjakut
Nga të gjitha narrativat, Chaim Soutine nuk i pëlqente të lahej. Piktori jetoi në shenjë proteste ndaj “të gjitha praktikave të kota higjienike të favorizuara nga shekulli ynë”, sipas galeristit të tij Paul Guillaume. “Për të është besim se pastrimi është herezi.”
Ironike, pra, që romani i Steve Sternit “Idioti i fshatit” e gjen Soutine të zhytur në ujërat e Senës, duke iu nënshtruar një lloj rituali ekstatik. Viti është 1917, dhe artistët e Montparnasse janë mbledhur për një regatë (garë me varka), ku secili ka projektuar varkën e tij. Modigliani drejton tufën në një vaskë të shpëtuar dhe arma e tij sekrete është Soutine, i cili i veshur me një kostum zhytjeje dhe çizme të peshuara, e tërheq varkën drejt fitores nga fundi i lumit. Nga ky këndvështrim i turbullt, furnizimi i tij me ajër po pakësohet, ai është kapërcyer nga vizionet e së kaluarës dhe të ardhmes së tij; së shpejti ky udhëtim i vetmuar, i ndalur, përfshin tërë ekzistencën e tij.
Nëse kjo duket një premisë e pamundur, ajo e Soutine ishte një karrierë e pamundur. I lindur në afërsi të Vilnës, ai e shkëmbeu shtetin me Parisin, ku i papjekur dhe i turpshëm, filloi të pikturonte me një zell që mund të alarmonte bashkëkohësit e tij, veçanërisht, duke pasur parasysh zakonin e tij për të mbajtur në studion e tij kërma të athët. Ata që e njihnin e krahasuan me “një kafshë të frikësuar” dhe “një mace të braktisur”. Atij i pëlqente të portretizonte njerëz me uniformë – kuzhinierë pastiçerie, kamerierë, djem kori – megjithëse ata duhet të jenë habitur nga fakti se sa pak u ngjanin atyre portretet që rezultonin. Në vitin 1922, koleksionisti Albert Barnes e çoi 29-vjeçarin Soutine duke blerë çdo kanavacë që mund të gjente. Por piktori vazhdoi të jetonte me kursim, duke udhëtuar gjerësisht në Francë, pamjet e së cilës ai i admironte dhe i urrente. (“Më duhen pemë të përdredhura”, tha ai.) Romancat e tij ishin të torturuara, shëndeti i tij i dobët. Ai mbeti në Francë edhe pasi ajo ra në duart e Gjermanisë, duke dekampuar nga një strehë në tjetrën për të shmangur Gestapon. Ai vdiq nga një ulç e çarë në moshën 49-vjeçare.
Stern ka një njohuri të jashtëzakonshme të folklorit hebre, dhe ai ka thënë se personazhet e tij ikin nga e kaluara e tyre në “automjete të mbledhura nga mitet dhe ëndrrat e fshehura”. Nuk është çudi që ai e ka vendosur Soutine në qendër të romanit të tij të gjashtë, duke tërhequr një varkë të improvizuar që mund të jetë gjithashtu e montuar nga juria me mite dhe ëndrra. Në romanin “Idioti i Fshatit”, Stern ka përzier biografinë dhe fabulizmin në një ‘picaresque’ (tragjikomik) të thartë që gërsheton në një studim të përhumbur dhe dispeptik të identitetit hebre.
Kur funksionon, nuk ka asgjë të ngjashme. Një përshkrues i feculences (jashtëqitjes), Stern është i qetë në mjedisin e ndyrë të subjektit të tij. Pak shkrimtarë mund ta gjenin romancën në urinën publike “të mbuluar me qime nga ngrica” ose “muskun e thartë” të një lavanderi bordello. Ende më pak njerëz mund të kapin “shthurjen e krijimit”, siç i quan Stern periudhat e tërbuara të Soutine të pikturimit të mishit të vdekur “Ai përzien karminën dhe të zezën e llambës për t’i dhënë brinjëve të lakuara madhështinë e një nefi kishe të njollosur me grykë, pastaj e lë bishën e mrekullueshme të pezulluar në një zbrazëti kobalti.” Në rastin më të mirë, romani dridhet në “konfuzionin e ëmbël qiellor” të pikturës së Soutine: delirant dhe tokësor, nderues dhe jofetar, aq i nxehtë nga jeta sa nuk mund të ndihmojë në inkubimin e sëmundjes.
Megjithatë, me gjithë gëzimet e prozës së Stern-it, Soutina e tij mbetet zhgënjyese e errët – shumë e largët, madje, për t’u qenë si i huaj për veten e tij. Kjo do të ishte e falshme nëse romani nuk do të merrej fort me origjinën e gjeniut të Soutine, “pyetjes së vjetër të papërgjigjshme” se çfarë e bën një piktor të marrë në radhë të parë penelin e tij. Soutine e quan atë “kruarje”, në të njëjtën mënyrë që ai mund t’i referohet me dashuri një periudhe dermatiti. Kjo është e vërtetë në formë, ndoshta, por nuk e afron lexuesin me motivet, kokën, zemrën e tij. “Ajo mund të të helmojë, nostalgjia,” i thotë ai, një shoku dhe Stern duket se është dakord: Ai ka shkruar një histori të artistëve parizianë që është lavdishëm pa sentimentalizëm. Është turp që shpesh është pa emocione të vërteta.