Para ardhjes së fotografisë, imagjinata perëndimore e Kinës bazohej në piktura, udhëtime të shkruara dhe dërgesa nga një tokë, në dukje e largët.
Megjithatë, që nga vitet 1850, një grup fotografësh pionierë perëndimorë u përpoqën të kapnin peizazhet, qytetet dhe vendasët duke arritur të magjepsnin audiencën në shtëpi dhe duke ndezur një lëvizje fotografike vendase në proces.
Midis tyre ishin italiani Felice Beato, i cili mbërriti në Kinë në vitet 1850 për të dokumentuar shfrytëzimet anglo-franceze në Luftën e Dytë të Opiumit dhe fotografi skocez, John Thompson, udhëtimi i të cilit në lumin Min u ofroi njerëzve në Perëndim një vështrim të rrallë në vend, bukurinë e brendshme të vendit në distancë.
Këto janë vetëm disa nga figurat, puna e të cilave shfaqet në një koleksion fotografish prej 15,000 personash të grumbulluar nga koleksionisti i Nju Jorkut, Stephan Loewentheil. Imazhet e tij të shekullit të 19-të përfshijnë skena rrugësh, tregtarë, jetën rurale dhe arkitekturën, duke treguar detajisht gjithçka nga lypsat e verbër te karvanët e deveve në Rrugën e Mëndafshit.
Një tregtar i rrallë librash, Loewentheil ka shpenzuar tre dekadat e fundit duke i marrë fotografitë nga ankandet dhe koleksionistët, si brenda dhe jashtë Kinës. Ato formojnë atë që ai pretendon se është koleksioni më i madh privat në botë i fotografisë së hershme kineze. Duke pasur parasysh numrin e veprave të artit dhe artifakteve të humbura në shekullin e 20-të të vendit e në veçanti gjatë Revolucionit Kulturor të Maos, pretendimi është plotësisht i arsyeshëm.
Në vitin 2018, ai ekspozoi 120 printime në Pekin për herë të parë. Shtrirja e ekspozitës shtrihej nga vitet 1850, pikërisht gjeneza e fotografive në letër në Kinë, deri në vitet 1880. Ai paraqiti shembuj të formave më të hershme të fotografisë, të tilla si printimi i albuminës, i cili përdor të bardhat e vezëve për të lidhur kimikatet me letër, dhe procesin e “pllakës së lagur”, në të cilin figurat përpunoheshin në pllaka xhami në një dhomë të errët portative.
Këto zhvillime teknologjike paralajmëruan lindjen e fotografisë komerciale në Kinë, duke qenë se ato lejuan që imazhet të riprodhoheshin shpejt dhe të përhapeshin për herë të parë, transmeton CNN.
“Njerëzit donin të sillnin imazhe të shkëlqyera që mund t’i shisnin në vende të tjera,” tha Loewentheil. “Njerëzit që udhëtuan atje, të gjithë nga diplomatët dhe biznesmenët te misionarët, të gjithë donin të sillnin në shtëpi një histori të kësaj kulture të bukur të Kinës që ishte kaq unike.
“Disa prej tyre kishin një treg në shtëpi, por menjëherë gjetën një dashuri kineze për fotografinë dhe zhvilluan një treg të fortë brenda vendit. Fotografët kinezë e morën atë dhe i shërbyen të dy tregjeve.”
Pavarësisht rolit të spikatur të të huajve në fotografinë e hershme kineze, koleksioni i Loewentheil njeh gjithashtu arritjet e praktikuesve vendas.
Disa blenë kamera nga perëndimorë të larguar që kërkonin të shesin pajisjet e tyre të rënda, ndërsa të tjerë përfituan nga inovacioni kinez në këtë fushë, si matematikani Zou Boqi, i cili përdori produkte të huaja për të dizajnuar kamerën e tij me pllaka xhami.
Fotografia u përhap në të gjithë Kinën në gjysmën e dytë të shekullit të 19-të. Kjo çoi në krijimin e studiove komerciale të specializuara në portretet e individëve dhe familjeve, me shumë prej fotove të ngjyrosura më vonë me dorë nga piktorë të trajnuar.
Figura pioniere, si Lai Afong, prodhuan portrete dhe peizazhe që në sytë e Loewentheil, ishin të barabarta në cilësi me ato të bashkëkohësve të tyre perëndimorë.
“Ka një barazi në fotografinë kineze dhe të fotografëve kinezë, që nuk njihet mjaftueshëm në Kinë,” tha koleksionisti. “Disa nga fotografët më të hershëm kinezë ishin të shkëlqyer.”
Në vend që të kopjonin paraardhësit e tyre të huaj, fotografët kinezë shpesh frymëzoheshin nga traditat e tyre artistike. Portretet, për shembull, trajtoheshin më shumë si piktura në përbërjen e tyre dhe përdorimin e dritës, tha Loewentheil.
Ndërkohë, imazhet e arkitekturës përqafuan natyrën përreth në vend që të fokusoheshin te ndërtesat të izoluara, një tjetër divergjencë nga tradita perëndimore.
“Shumë shpesh, kur kemi një fotograf të paidentifikuar, ne kemi një ide mjaft të mirë nëse ata janë kinezë apo perëndimor,” shtoi Loewentheil.
Ruajtësit e historisë
Përtej vlerës së tyre artistike, imazhet e Loewentheil duket se janë gjithashtu me interes akademik, me ekspozitën e tij të vitit 2018 që po zhvillohet në Universitetin Tsinghua të Pekinit, një nga kolegjet kryesore të Kinës.
Ardhja e teknologjisë së huaj, përfshirë kamerat, gjatë shekullit të 19-të ishte vetëm një nga ndryshimet rrënjësore që do t’i jepnin fund epokës perandorake (Kina u bë republikë në 1912 pas një revolucioni katër mujor). Si të tilla, fotot nga kjo kohë kapin një botë që do të zhdukej shpejt nga sytë.
Merrni, për shembull, punën e anglezit Thomas Child, një inxhinier që dokumentoi ndërlikimet e arkitekturës tradicionale të Kinës. Fotografitë e tij të Pallatit Veror të Pekinit, i cili më pas u dogj nga pushtuesit anglezë dhe francezë, ofrojnë një rekord të paçmuar të arkitekturës së tij të humbur.
“Fotografia është ruajtësi më i madh i historisë,” tha Loewentheil. “Për shumë vite, fjala e shkruar ishte mënyra se si u transmetua historia. Por fotografia më e hershme ruan kulturën në Kinë dhe gjetkë, siç kishte qenë për shumë qindra vjet, sepse ishte e njëkohshme me revolucionet teknologjike që do të ndryshonin gjithçka.”
Dhe ndërsa Loewentheil ka bërë një biznes të koleksionit, ai pohon se imazhet janë bashkuar për hir të pasardhësve. Ai e sheh veten si kujdestarin e një arkivi historik i cili përfundimisht duhet të kthehet në vendlindjen e tij dhe aktualisht është duke e dixhitalizuar koleksionin me synimin për të krijuar një depo në internet për historianët dhe studiuesit.
“Ne vërtet duam që kjo të jetë një pasuri për popullin kinez dhe jemi të hapur për akademikët ose intelektualët që duan të studiojnë atë”, tha ai gjersa ka theksuar se një koleksion i tillë nuk është në shitje.
Ai shpreson që një koleksion i tillë të mbetet në Kinë.
