Me 1 maj janë bërë 33 vjet nga ngjarja më e madhe për faljen e gjaqeve në Verrat e Llukës në Komunën e Deçanit.
Në këtë tubim madhështor morën pjesë rreth gjysmë milioni shqiptarë, me ç‘rast u falën më shumë se 100 gjaqe dhe ngatërresa ndër-shqiptare.
Lulëzim Etemaj, nismëtari i Pajtimit të Gjaqeve 1990-1991 në Kosovë, më saktësisht Kuvendi i Verrave të Llukës në Komunën e Deçanit në një intervistë për Portalin Dukagjini ka kujtuar me nostalgji periudhën e organizimit të Pajtimit të Gjaqeve, Plagëve dhe Ngatërresave.
Periudhën e organizimit të Pajtimit të Gjaqeve, Plagëve dhe Ngatërresave, Etemaj e kujton me shumë emocione, e veçanërisht emocionet e tij lidhen me guximin dhe bujarinë e pjesëmarrësëve në shtrirjen e dorës dhe pajtimin e familjeve të hasmëruara.
Tutje ai ka shtuar se janë zhvilluar 106 pajtime, prej tyre 62 gjaqe të falura, 25 plagë dhe 19 ngatërresa. Ndërsa, për një vit, ai ka theksuar se kanë arritur të shërojnë 2511 pajtime, 1106 gjaqe të falura, 477 plagë dhe 875 ngatërresa.
“Me 1 maj, në datën mbajtjes së Kuvendit historik të Pajtimit të Gjaqeve në Verrave të Llugës, e kujton me emocione, e posaqërisht, e emocionon guximi dhe bujaria e pjesëmarrësve në Pajtimin e Gjaqeve. Posaqërisht e atyre që shtrin dorën e pajtimit duke falur plagë, gjaqe dhe ngatërresa. Bëhet fjalë për një tubim, përkundër faktit që ishim të rrethuar nga forcat policore serbe, që arriti të mbledhë mbi 500 mijë shqipëtar, nga të gjitha trevat shqiptare, të mbledhura, jashtë Shqipërisë së sotme. Dhe kurora e gjithë këtij pajtimi për nga përmasa, të pambajtura ndonjëherë ose të pazhvilluara më herët nga historia e kombit shqiptar, janë 106 pajtime, prej tyre 62 gjaqe të falura, 25 plagë dhe 19 ngatërresa”, ka theksuar Etemaj.
Ai ka thënë se ideja kryesore për Pajtimin e Gjaqeve ka lindur në janar të vitit 1990, gjatë demostratave që organizoheshin nga studentët. Ku dhe gjatë asaj kohe u vranë 32 persona. Dhe si një kundërpërgjigje e shqiptarëve domosdoshmërisht ishte bashkimi i tyre nëpërmjet Pajtimit të Gjaqeve, duke përdorur si argument kryesor i shfajësimit nga krimet që po kryheshin nga pushtuesi serb në Kosovë.
“Në Kosovë kishte 32 të vrarë nga forcat pushtuese, ushtarake dhe policore serbe. Dhe, ishte një propaganda e tmerrshme nga ana e Beogradit, se shqiptarët po vriten mes veti si shkak i gjakmarrjes të trashëguar, dhe jo nga forcat policore dhe ushtarake serbe. Dhe në një bisedë e sipër me ish-bashkëvuajtësit e burgjeve politike, e pamë të nevojshme që të fillojmë me pajtimin e gjaqeve, dhe në këtë mënyrë të japim një argument për tu shfajësuar nga krimet që po kryheshin në Kosovë dhe të hapen perspektiva të reja të popullit tonë duke arritur të bashkojmë si parakusht i domosdoshëm për luftën e ardhshme që do vinte’’, ka theksuar Etemaj.
Rreth sfidave kryesor që Etemaj dhe bashkëveprimtarët e kësaj nisme, iniciative ka thënë se kanë qenë dy.
E para, ”ka qenë të krijohet bindja, që familjet e dëmtuara, duhej të falnin plagët, gjaqet dhe ngatërresat. Ishte hera e parë në historinë e popullit tonë që po kërkohej një formë e tillë, e faljes së gjaqeve. Për hir të 32 dëshmorëve të rënë, për hir të Kosovës, Lirisë dhe Flamurit. Po kërkohej një pajtim pa ndonjë kompensim, pa ndonjë kusht për palën që ka shkaktuar dëme. Po kërkohej një pajtim në bazë të bindjes që duhej të krijohej të familjet për domosdoshmërinë dhe rëndësinë që kishte për të ardhmen tonë”.
Si sfida e dytë që ka lënë gjurmë ishte edhe pjesëmarrja aktive e shqiptarëve në shërbimin sekret serb, dhe se ata ishin të njohur si ish të burgosur dhe Etemaj ka theksuar se “jo rrallëherë ishin të përcjellur dhe ka pasur tentime edhe për arrestime”. Por këto sfida i tejkaluan duke qenë të bashkuar si popull dhe nga të gjitha shtresat kishin gjetur përkrahje qoftë nga studentë, profesora, intelektual apo edhe klerik fetar.
Ndërsa për përhapjen e Pajtimit të Gjaqeve, Etemaj ka thënë se njëherë ka filluar në ambiente të mbyllura, por duke parë efektin e tyre ajo u zgjerua në tubime publike, të hapura, pavarësisht se kanë qenë të rrethuar nga forcat serbe policore.
Sa i përket rëndësisë që aksioni i Pajtimit të gjaqeve kishte për Kosovën dhe shqiptarët, Etemaj ka theksuar se “nga regjimi serb ishte e qartë se nuk shihej me dashamirësi, sepse asnjë regjim nuk e don që të nënshtruarit të jenë të bashkuar. Dhe pajtimi i gjaqeve gjithsesi që qonte në bashkimin e shqiptarëve”.
“Bashkimi i shqiptarëve pavarësisht bindjeve politike, fetare, krahinore, ideore dhe çdo kush që njeh historinë e popullit, posaqërisht e popullit shqiptar”, ka përfunduar Etemaj.
Ndërsa, Halil Matoshi si kryetar i Parlamentit Rinor aso kohe, për aksionin historik të pajtimit të gjaqëve, ka theksuar se “nga prizmi i sotshëm duket fort anakronike një fushatë kombëtare për pajtim gjaqesh. Por në kontekstin e ‘90-ave ishte një lëvizje masive emancipuese”.
Tutje Matoshi ka shtuar se “nismëtarët e lëvizjes për pajtim ishin Mirvete Dresha, Hava Shala e një grup të rinjsh pejanë, të instruktuar nga të burgosurit politikë të kohës. Ky grup përfshiu edhe udhëheqjen e Parlamentit Rinor, që përbëhej nga Halil Matoshi në rolin e Kryetarit, Blerim Shalën, Flamur Gashin etj.
“Me 11 Mars 1990 është bërë një ndër pajtimet e para Llap në Letanc, në organizim të Bajram Blaku, Hazir Raqi, Fehmi Ismajli, Bajram Kadriu, Fatmir Toplica, Bajram Hoxha dhe Nebih Balaj. Manifestimi u mbajt në oborrin e shtëpisë së mësusit dhe heroit Shaban Shala. Ishin të pranishëm Dervish Rozhaj, Mark Krasniqi, Zekiria Cana, Ramiz Kelmendi, Azem Shkreli, Fatmir Sejdiu, Osmon Ismajli”.
“Shqiptarët e Kosovës, të mbështetur për muri nga presioni seb, megjithëse u gjetën të shtypur edhe nga padrejtësitë siciale dhe mosfinksionimi i sistemit të dejtësisë (gjykatat e segreguara ndëshkonin rëndë vetëm pjesëmarrësit në rezistencë) dëgjuan elitën e tyre intelektuale për pajtim e homogjenizim, ndonëse ishte sfidë për ta. që rezistenca të kishte plotësisht sukses”, ka theksuar Matoshi rreth asaj se sa ka qenë sfiduese dhe me çfarë është ballafaquar për pajtimin e gjaqeve të familjeve shqiptare.
Një nga figurat kryesore të mbarë vendit, ishte edhe Anton Çetta, që Matoshi e ka quajtur si “Guissepe Garibaldi i Kosovës, e një unifikues urtak, zbulues i shpirtit te popullit dhe pajtimtar”.
“Pajtimi ka qenë një përgatitje psiko-sociale për të hyrë në lëvijën e rezistncës kundër pushtimit dhe reorezalieve të Slobodan Milošević-it. Regjimi survejonte, ndiqte e rrihte brutalisht pjesmarrësit në pajtime, por ata nuk u ndalën. Pajtimin e drejtoi. Anton Çetta që ishte Guissepe Garibaldi i Kosovës, e një unifikues urtak, zbulues i shpirtit te popullit dhe pajtimtar. Autoritet moral. Ai mbylli plagën më të shëmtuar ndër popullin shqiptar të Kosovës, gjakmarrjën, duke i hapur shtigjet e emnacipimit dhe Perëndimorizimit të shoqërisë kosovare! Mësues e mbledhës folklori, etnolog e patriot i paepur, krah i Ibrahim Rugovës, pra ishte njëri nga ata qe janë shkri me e ngrit n’këmbë këtë Republikë”, ka përfunduar Matoshi.
Kuvendi i Verrave të Llukës u organizua nga nismëtarët e Pajtimit të Gjaqeve 1990-1991 në Kosovë nga Myrvete Dreshaj, Havë Shala, Adem Grabovci, Brahim Dreshaj dhe Lulëzim Etemaj, në bashkëpunim me Këshillin e Pajtimit të Gjaqeve në Deçan.