Një libër me portrete është ai i cili tregon më së miri stilin dhe qëndrueshmërinë e grave afrikano-perëndimore gjatë dekadave. Autorja e tij, Catherine McKinley ka treguar historinë pas koleksionit për BBC Culture.
Kur isha adoleshente kam udhëtuar nga SHBA në Skoci me familjen time. Natën tonë të parë në Edinburg, u ulëm në një pijetore përballë disa çifteve nigeriane, të shkëlqyera në funde zile dhe printe afrikane, të shoqëruara me plisa dhe tweeds Harris. Ata po i kthenin teksturat tradicionale në diçka elegante, subversive dhe në një vepër krejt të tyren. Një grua kishte veshur një pulovër “Shetland” nën fustanin e saj të qëndisur, një shall leshi të mbështjellë me stil në kokë. Nuk mund t’i hiqja sytë nga ajo. Ishte një logjikë e re e thjeshtë që tregonte stil dhe vetëpërkufizim mbi gjithçka.
Kjo grua u kthye tek unë përsëri në fokus të mprehtë, vite më vonë. Për gati 30 vjet kam mbledhur fotografi të grave afrikane. Filloi pa vetëdije, me dhuratat e ndarjes së miqve të rinj që takova ndërsa udhëtoja në Afrikën Perëndimore, në Togo, Gana, Burkina Faso dhe Niger. Fotot në studio dhe madje edhe teknologjia “point-and-shoot” ishin të shtrenjta, dhe kështu bërja e fotografive ishte e qëllimshme dhe njëherësh, edhe një rast për t’u veshur.
Të shpërndara midis tyre ishin foto të paçmuara në studio që datonin nga vitet 1950, 60 dhe 70 nga gra që më pas i njoha shumë mirë me kalimin e viteve, aq mirë sa për të filluar t’i quaja ato hallat e mia.
Në atë kohë, ata i kishin porositur printimet në shumëfishe për t’i ndarë mes miqve ose ndoshta për t’u përdorur në ofertat e martesës dhe kishin ende kopje për të rezervuar. Më pas, në fund të viteve 1990, audienca e artit perëndimor u njoh me fotografët mjeshtër afrikanë Malick Sidibe dhe Seydou Keita, imazhet e të cilëve, shumë të ngjashme me tezet, u shndërruan nga kujtime personale intime në përmasa të mëdha dhe në rastin e Keita, pothuajse në madhësi reale të objekteve të artit. U ktheva te kutitë e mia të stërmbushura me fotografi dhe fillova t’i shikoja përsëri.
Më të qëndrueshëm, me subjekte të veshura më formalisht dhe të rregulluara në mënyrë perfekte, dhe duke u mbajtur me konventat modeste, klasike të studios, koleksioni im i fotove nuk ndante pakujdesinë dhe përmbysjen e vendosur që kisha dëshmuar në Skoci dhe që kërkoja që atë kohë. Por, e kisha parë të gjallë në rrugët e shumë qyteteve të Afrikës Perëndimore, në funeralet dhe mbledhjet familjare, shfaqjet e modës, madje edhe në mënyrën se si një qese plastike do të modelohej në mënyrë elegante në kokën e një gruaje që shiste në shi. Plastika u bë një lloj vizoni.
Ajo që po mësoja është se rezistenca është shpesh aty në modën afrikane, thjesht duhet vënë re.
Dy mjete të fuqishme të Perandorisë, makina qepëse dhe kamera, mbërritën të dyja përgjatë bregut të Atlantikut në mesin e viteve 1800 dhe u përdorën fillimisht në fushatat e dhunës, shtrëngimit, krijimit të tipologjisë dhe kontrollit. Gratë afrikane, që në takimet e para me këto mjete, do t’u ishin afruar atyre me vetëdije për këtë fuqi.
Me zbulimin tim të Keita-s, fillova të mbledh me pasionin e udhëhequr nga dashuria për modën dhe nga dëshira për t’i dhënë një kuptim të ri botës përmes drejtimit të heroinës sime në Edinburg. Ishin vitet 1970 kur unë shkova në Edinburg dhe imazhet e Afrikës që na ushqeheshin në atë kohë luhateshin nga dy pole, National Geographic , e cila mbërriti në kopertinën e saj me letër kafe, duke sugjeruar diçka jashtë kufijve, e cila ishte e dukshme në fotografi, duke zhveshur trupat e grave afrikane.
Pastaj kishte revistat Ebony dhe Jet, dëshmi të një kontinenti tjetër të famshëm me ngjyrë të SHBA-ve në festimet e Pavarësisë, moda “të nxehta” të frymëzuara nga afrikanë për pasarela, reklama komerciale që paraqesin regalitë e mbretërve dhe mbretëreshave parakoloniale. Ndërkohë, në vitet 1980 kjo Afrikë u zëvendësua me imazhe të varfërisë dhe luftës.
Kam kuptuar se nëse ngadalësoni për t’i lexuar ato, ata tregojnë historitë e tyre, të ndryshme nga ato revistat perëndimore, pavarësisht nga pozicioni i tyre politik, ku gratë e pafundme, të veshura me shkëlqim, janë të vështira për t’u dalluar nën sipërfaqen e prezantimit të tyre si nëna të urta, mbajtëse të traditës së antropologjizuar dhe nudo.
Këtu hasim fytyra në të njëjtën kohë me veshjen. Fytyrat janë me histori, fustanet dhe ndriçimi i ndezin, në vend që t’i varrosin. Ne i marrim ato me aq vëmendje sa pika e modës. Me vendosmëri, të veshur shkëlqyeshëm, në këto imazhe elementët objektivizues nuk janë të pranishëm. Çdo skenë është një skenë e ndërtuar detajisht, e kapur në një moment të ngushtë magjepsjeje dhe shkëputjeje nga ajo që krijohet dhe komplotohet në dhomat e situatave koloniale.
Gratë në lentet e fotografëve afrikanë kishin në kontroll imazhin e tyre; lakuriqësia u zëvendësua me veshje të modës së lartë, të cilat mund të konkurronin me luksin evropian, dhe shumë nga gratë do t’i kishin qepur vetë veshjet e tyre. Dinjiteti i fotografive është ai i cili insiston që ne t’i konsumojmë ato shumë ndryshe.
Ku është rezistenca? Është në atë që është e veshur. Në zgjedhjen e tekstileve, në një vrimë butoni, në nuanca të thjeshta ngjyrash ose në një linjë të ndryshuar. Është në zgjedhjen e një pëlhure dylli ose një stili me fije që i referohet, njëherësh, arkitekturës së re të qytetit, një kënge dhe një paralajmërimi për një rival. Një model bardh e zi që ngjall arkitekturën e xhamisë dhe kujtesën tokësore për të fiksuar syrin jo te bukuria njerëzore, por te hyjnorja.
Çdo imazh në koleksionin tim është një letër dashurie për gratë afrikane
Dhe kështu unë mbledh fotografi nga Afrika. Dhe mblidhni. Me një uri për botën e tregimeve dhe për mundësitë e jashtëzakonshme të pafundme për modën që kalon nëpër to. Për mënyrën se si imazhet mund të bëjnë atë që shkrimtarët dhe audienca e tyre bëjnë së bashku, për të shkruar përtej përfundimit, duke të çuar në një univers krejt tëndin. Ekziston një rrjet kaq i gjerë i fotografisë afrikane. Është bërë aq e gjerë sa është e vështirë të karakterizohen të gjitha llojet e punës, dhe në to është e gjithë bota e stilit afrikan.
Çdo imazh në koleksionin tim është një letër dashurie për gratë afrikane dhe mënyrat e pafundme se si ato i kthejnë gjërat, të gjitha me një prirje për modernitetin. Duke parë përpara dhe duke shtypur të kaluarën.
