Nina Schwalbe, themeluesja e institutit të shëndetit publik Spark Street Advisors, ka mbajtur poste të larta drejtuese në aleancën e vaksinave Gavi, Unicef dhe USAID, ku ajo ishte drejtoreshë inauguruese e Iniciativës për Qasjen dhe Dorëzimin e Vaksinave ndaj COVID-19 të administratës Biden. Elliot Hannon është studiues i vjetër në Spark Street Advisors.
Në shtator, presidenti i Ugandës Yoweri Museveni minimizoi raportet për raste të reja të Ebola në vendin e tij, duke thënë: “Ne duhet të kujdesemi vetëm për disa gjëra”, shkruan Washington Post.
Organizata Botërore e Shëndetësisë(OBSH) vërtetoi besimin e autokratit, duke pohuar se qeveria kishte vepruar shpejt dhe kishte aftësinë për të ndaluar virusin.
Brenda disa javësh, ndërsa rastet u përhapën në kryeqytet, shpërthimi u shndërrua në krizë. Ky cikël i mohimit dhe nënvlerësimit të shtetit, i ndjekur nga fatkeqësia, është i zakonshëm në shëndetin publik dhe pasojat, siç tregoi pandemia e Covid-19, e cila u përhapë shumë shpejt përtej shteteve individuale.
Një traktat i ri global i pandemisë mund të forcojë sistemin se si ne përgatitemi dhe reagojmë ndaj urgjencave shëndetësore. Por, e vetmja mënyrë për të ndërprerë këtë model është krijimi i një kontrolli të pavarur që është i sinqertë për performancën e sistemit dhe nuk ka frikë të thërrasë politikën e pushtetit.
Gjuha e hershme e marrëveshjes së re pandemike të OBSH-së po përsërit tashmë gabimet e së kaluarës. Drafti i punës i marrëveshjes i lëshuar muajin e kaluar e trajton në mënyrë eksplicite idenë e pajtueshmërisë si një mendim të mëvonshëm. Kjo qasje është një gabim dhe nuk do të gjenerojë mbikëqyrjen që i nevojitet botës.
Këtë javë, vendet po takohen për të vazhduar negociatat mbi marrëveshjen. Ekziston një përpjekje e njëkohshme për të mbështetur grupin ekzistues të rregullave për gatishmërinë dhe reagimin ndaj pandemisë, të njohura si Rregulloret Ndërkombëtare të Shëndetit. Këto rregulla, të cilat janë ligjërisht të detyrueshme në 196 shtete, kërkojnë që shtetet të ndërtojnë aftësinë për të zbuluar, raportuar dhe përgjigjur ngjarjeve të shëndetit publik brenda territoreve të tyre dhe të njoftojnë OBSH-në kur një shpërthim mund të kalojë kufijtë.
Por vlerësimi i pajtueshmërisë me këto rregulla mbështetet kryesisht në vetë-raportimin e shteteve. Nëse shtetet vonojnë ose keqinterpretojnë të dhënat e tyre, nuk ka asnjë mekanizëm për t’i nxjerrë jashtë, aq më pak për të detyruar pajtueshmërinë. Një marrëveshje e re pandemike përballet me të njëjtën sfidë. Nëse shtetet nuk bëjnë atë për të cilën u regjistruan, bota do të jetë po aq e papërgatitur për një pandemi sa ishte për Covid-19.
Për ta bërë marrëveshjen më shumë se aspirative, ajo duhet të ballafaqohet me këto çështje të llogaridhënies dhe pajtueshmërisë. Mekanizmi më i drejtpërdrejtë për të parë nëse shtetet “po ecin në këmbë” është një organ i pavarur monitorues që do të kontrollonte nëse shtetet i përmbahen kushteve të traktatit.
Ka shumë shembuj të mekanizmave të fuqishëm monitorues të pavarur në sistemin ndërkombëtar: Këshilli i të Drejtave të Njeriut ndjek respektimin e detyrimeve për të drejtat e njeriut; Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike monitoron përdorimin paqësor të energjisë bërthamore; dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar monitoron politikat ekonomike të shteteve për të garantuar stabilitetin monetar. Secili mekanizëm siguron suksesin e tij duke monitoruar kohëzgjatjen, plotësinë dhe qëndrueshmërinë e raportimit të shteteve.
Për të përsëritur këtë sukses me marrëveshjen e pandemisë, ne rekomandojmë – bazuar në një rishikim të gjerë të literaturës dhe intervista me më shumë se 40 ekspertë në mbarë botën – krijimin e një komiteti të pavarur monitorimi me mure zjarri nga OBSH. Funksioni kryesor i komitetit duhet të jetë identifikimi i rasteve të raportimit joadekuat të shtetit dhe mospërputhjes me marrëveshjen. Organi duhet të përbëhet nga ekspertë të pavarur që shërbejnë në kapacitete personale, secili për një periudhë të kufizuar për të ndihmuar në ruajtjen e autoritetit dhe pavarësisë së nevojshme për të mbajtur përgjegjës aktorët e fuqishëm.
Ndërsa OBSH-ja ka një rol jetik për të luajtur në mbështetjen e shteteve për gatishmërinë dhe reagimin ndaj pandemisë, ajo shpesh ka luftuar të thërrasë publikisht sjelljen e keqe pasi kërkon të mbajë marrëdhënie të mira me shtetet anëtare. Prandaj, komiteti duhet t’i raportojë një autoriteti më të lartë se OBSH-ja, siç është Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, një “Bord Global i Kërcënimeve Shëndetësore” ose Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së.
Kompetenca e komitetit monitorues për të publikuar gjetjet e tij do të nxiste llogaridhënien publike. Marrëveshja duhet të specifikojë gjithashtu një mekanizëm formal përcjellës për të krijuar presion social dhe rrezik reputacioni, të cilat të dyja janë mjete të provuara për pajtueshmërinë për traktatet e tjera.
Për shkak se kërkesat për raportim mund të jenë të vështira, veçanërisht për shtetet me burime të kufizuara, komiteti do të mbështetet kryesisht në të dhënat dhe raportet ekzistuese për të shmangur krijimin e një barre shtesë për shtetet. Por, kur vetë-raportimi i shteteve është i dyshimtë ose i pamjaftueshëm, komiteti duhet të autorizohet të verifikojë dhe trekëndojë të dhënat përmes burimeve alternative dhe raporteve konfidenciale, duke përfshirë shoqërinë civile dhe mediat sociale. Ashtu si traktatet ekzistuese të të drejtave të njeriut, ai duhet të ketë gjithashtu një proces formal të kërkimit të kontributit të pavarur nga ekspertët.
Një sistem i tillë do të kishte një shans më të mirë për të siguruar pajtueshmërinë sesa kërcënimi i vendosjes së sanksioneve, të cilat zakonisht janë të stërzgjatura, të ngarkuara politikisht dhe, në një kontekst pandemik, kundërproduktive për nevojat e popullatave në rrezik.
Kjo është arsyeja pse krijimi i një monitoruesi të pavarur duhet të jetë në qendër të bisedimeve të marrëveshjes. Pa përgjegjësi për mosveprim, marrëveshja – pavarësisht sa e konceptuar mirë apo me qëllime të mira – do të përsërisë gabimet e shmangshme të mohimit dhe neglizhencës që mundësuan pandeminë Covid-19. Bota meriton më mirë.