Serbia dhe Zvicra u përballen në raundin e fundit të ndeshjeve të grupeve në Kupën e Botës 2022 në atë që është bërë një nga ndeshjet më të mëdha të inatit gjeopolitik në futbollin ndërkombëtar.
Këto dy palë janë takuar edhe në Rusi para katër vjetësh, që Xherdan Shaqiri dhe Granit Xhaka kishin shënuar nga një gol, duke e eliminuar Serbinë.
E situata e njëjtë është edhe në vitin 2022, që Serbia me Zvicrën u përballen të premten e 2 dhjetorit, që përseri Zvicra është ajo që e eliminoi Serbinë, dhe goli i parë u shënua në minutën e 20-të të ndeshjes nga anësori, Xherdan Shaqiri.
Të dy palët u takuan në të njëjtën fazë të turneut të fundit në Rusi katër vjet më parë dhe temperamenti u vlua pasi anësori i lindur në Kosovë i Zvicrës, Xherdan Shaqiri, shënoi një fitore në minutën e fundit që eliminoi Serbinë nga gara dhe siguroi përparimin e Zvicrës në raundin tjetër.
Para goditjes së Shaqirit, rezultati ishte i barabartë në 1-1 pasi Granit Xhaka, një tjetër lojtar zviceran me origjinë kosovaro-shqiptare, anuloi ndeshjen e hershme të Serbisë. Ndërsa Shaqiri u tërhoq, ai festoi golin e tij duke formuar një gjest shqiponje me dy koka me duar ashtu siç bëri Xhaka më herët në ndeshje në nderim të flamurit shqiptar. Lojtarët e Serbisë shpërthyen me zemërim dhe pasoi një përleshje, duke shkaktuar polemika të pafundme dhe disa hetime të FIFA-s për sjelljen e keqe të lojtarëve.
Sporti dhe Politika
Thuhet shpesh se sporti është politikë me mjete të tjera dhe këtij Botërori nuk i ka munguar nëntekstet gjeopolitike. Nga loja e Shteteve të Bashkuara kundër Iranit, te refuzimi i skuadrës së Iranit për të kënduar himnin e tyre kombëtar si një protestë e supozuar e heshtur kundër shtypjes së protestuesve në shtëpi, deri te “larja e porteve të Katarit” , vështirë se ka pasur një Kupë Botërore më politike në histori duke përjashtuar ndoshta Argjentinën 1978, e cila u mbajt në mënyrë të diskutueshme në një diktaturë ushtarake në një kohë kur qytetarët e zakonshëm po zhdukeshin dhe vriteshin nga shteti.
Gabimet pas ndeshjes Serbi-Zvicër, siç ishte rasti katër vjet më parë, përqendrohen në refuzimin e vazhdueshëm të Beogradit për të pranuar pavarësinë e Kosovës pas shkëputjes së saj të njëanshme nga Serbia 14 vjet më parë.
Që nga takimi i mëparshëm mes këtyre dy palëve në Kaliningrad, ngecja diplomatike mes Serbisë dhe Kosovës mezi ka përparuar, ndërkohë që armiqësitë e qëndrueshme etnike mes dy palëve tashmë janë rishfaqur në Katar.
Kjo pasqyron situatën politike në terren në Kosovë, ku frika nga dhuna e përtërirë ndëretnike ishte e lartë në javët e fundit pasi qeveria vazhdoi me planet për të detyruar shoferët të dorëzonin targat e tyre të lejuara nga Beogradi, një marrëveshje e fundit ka zbutur tensionet për momentin. Marrëdhëniet Serbi-Kosovë duket se janë të pazgjidhshme. Por kjo për shkak se marrëdhëniet trajtohen vetëm si një çështje politike, dhe jo një çështje emocionale e rrënjosur thellë në karakterin ballkanik.
Përpara ndeshjes hapëse kundër Brazilit, skuadra serbe vendosi të varë një pankartë që mbante një imazh të Kosovës të mbivendosur me flamurin serb dhe fjalët “Nuk ka dorëzim”. Ky është një simbol i zakonshëm nacionalist që mund të shihet në ndeshjet e futbollit dhe protestat e ekstremit të djathtë në Serbi. Danilo Vucic, djali i presidentit serb Aleksandar Vuçiq, u pa i veshur me një bluzë No Surrender në ndeshjen origjinale në 2018.
FIFA njoftoi menjëherë një hetim mbi flamurin “urrejtar” të Serbisë, i cili ka të ngjarë të çojë në një gjobë për Federatën e Futbollit të Serbisë. Jo se kjo do të ndryshojë diçka. Sepse në futboll, ashtu si në politikë, gëzimi i neveritshëm që vjen duke parë kundërshtarin të humbasë shpesh tejkalon përfitimet e fitores. Kjo është arsyeja pse mosmarrëveshja Serbi-Kosovë është dëshmuar kaq e vështirë.
Për një moment të shkurtër në vitin 2020, Vuçiq dhe homologu i tij në Prishtinë, Hashim Thaçi, u shfaqën gati për të arritur një marrëveshje. Kishte zëra se i dërguari i posaçëm i ish-presidentit amerikan Donald Trump për Ballkanin, Richard Grenell, ishte i përgatitur të nxirrte dritën jeshile të një propozimi të diskutueshëm të shkëmbimit të territoreve që do të rishkruante hartat e të dy vendeve përgjatë vijave etnike duke shkëmbyer një pjesë me shumicë serbe të veriut të Kosovës për një pjesë të Serbisë jugore me shumicë shqiptare.
Kjo ishte hera e parë që Beogradi kishte treguar ndonjë vullnet të vërtetë për t’u angazhuar me një rezolutë të propozuar. Por Bashkimi Evropian lëvizi shpejt për ta përmbysur marrëveshjen, sepse Brukseli kishte frikë se ajo mund të shkaktonte mosmarrëveshje të tjera kufitare etnike në të gjithë Ballkanin. Zyra e Prokurorit të Specializuar në Hagë njoftoi se kishte ngritur një aktakuzë prej 10 pikash në Dhomat e Specializuara të Kosovës duke e akuzuar Thaçin, një ish-udhëheqës gueril, për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit të dyshuara të kryera gjatë Luftës së Kosovës. Thaçi dha dorëheqjen dhe mandati i Grenellit u shkurtua nga humbja e zgjedhjeve të Trump në vitin 2020, e cila shkatërroi për mirë propozimin e shkëmbimit të territoreve.
Në vitin 2021, partia Vetëvendosje dhe lideri i saj, Albin Kurti, fituan një mandat komandues në Prishtinë pas zgjedhjeve të parakohshme. Kurti ka mbajtur një linjë pa kompromis ndaj Beogradit dhe këmbëngul se nuk do të kënaqet me asgjë më pak se njohjen e plotë të pavarësisë së Kosovës. Edhe pse kjo tingëllon si një kërkesë e arsyeshme në letër, në praktikë është afër një pamundësie politike.
Edhe nëse Vuçiq ka zgjedhur të sfidojë opinionin e shumicës në Serbi dhe të sakrifikojë karrierën e tij për idealin e pajtimit rajonal, kushtetuta serbe e kodifikon statusin e Kosovës si “pjesë integrale e territorit të Serbisë”, që do të thotë se njohja do të ishte jokushtetuese dhe në këtë mënyrë ilegale.
Kjo i lë Vuçiqit dy opsione: të ndryshojë kushtetutën, e cila do të kërkonte një referendum kombëtar që do të ishte i dënuar të dështonte, ose ta impononte atë në mënyrë jodemokratike mbi kombin pa votë dhe shpresë se qeveria e tij nuk do të rrëzohet nga protestat masive. Ka shumë pak gjasa që Kurti të mos jetë në dijeni për këtë, prandaj mund të thuhet se nuk i qaset negociatave me mirëbesim. Kurti do të argumentonte se nuk mund të ketë kompromis për drejtësinë, por kjo nuk e bën qëndrimin e tij më diplomatik se ai i Serbisë.
Në të vërtetë, gjatë mandatit të tij, kryeministri i Kosovës ka treguar se nuk ka frikë të provokojë Beogradin apo të zemërojë Brukselin në ndjekjen e qëllimeve të tij politike.
Tensionet arritën një kulm të ri këtë nëntor, kur Kurti këmbënguli se ai do të vazhdonte me planet për të filluar shqiptimin e gjobave për shoferët nëse ata nuk i ndërrojnë targat e veturave të tyre të lëshuara nga Beogradi me ato të lëshuara nga Republika e Kosovës. Shumë serbë etnikë në vend kanë refuzuar vazhdimisht të respektojnë këtë rregullore dhe ka pasur frikë të shtuar se masat, të cilat lejojnë policinë të konfiskojë automjetet e autorëve të përsëritur, mund të çojnë në shpërthime të mëtejshme të dhunës ndëretnike pasi serbët barrikaduan rrugët dhe qëlluan me armë. municione të drejtpërdrejta në protestat që ndodhën gjatë verës.
Përplasja zgjati për javë të tëra dhe ndërsa përfundimisht u gjet një zgjidhje diplomatike pasi Serbia ra dakord të ndalonte lëshimin e targave të reja për shoferët në Kosovë nëse Prishtina tërhiqej, Kurti u kritikua publikisht nga shefi i politikës së jashtme të BE-së, Josep Borrell, gjatë një ndërprerjeje të përkohshme të negociatave. si barrierë kryesore për përparimin – një akuzë që zakonisht i është drejtuar palës serbe në të kaluarën. Deri në fund të nëntorit, një rregullim diplomatik e çrregulloi çështjen për momentin, por zelli i Kurtit duket se po largon miqtë dhe po dëmton pozitën ndërkombëtare të vendit të tij.
Dështimi i vazhdueshëm për të normalizuar marrëdhëniet midis dy palëve rrjedh nga fakti se negociatorët ndërkombëtarë e trajtojnë vazhdimisht atë si një ekuacion që mund të zgjidhet me kombinimin e duhur të diplomacisë dhe politikës. Por qëndrimi i Serbisë mund të kuptohet vetëm nëse shihet si çështje psikologjike politike.
Që nga fillimi, Brukseli është përpjekur të stimulojë Beogradin që të njohë pavarësinë e Kosovës në këmbim të përfitimeve politike dhe ekonomike siç është anëtarësimi në BE. Por sondazhet tregojnë se një shumicë dërrmuese e votuesve serbë do ta refuzonte këtë shkëmbim nëse do të hidhej në votim. Obstruksionizmi i Serbisë shpesh keqinterpretohet si një taktikë negociuese kur në fakt është një qëllim politik në vetvete.
Vuçiq tashmë ia ka bërë të qartë Perëndimit se çfarë i nevojitet Serbisë nga çdo marrëveshje e ardhshme, megjithatë aktorët ndërkombëtarë kanë zgjedhur ta injorojnë atë. Në një intervistë të vitit 2017, presidenti serb i tha gazetës zvicerane Blick , “Nëse të dyja palët nuk janë të gatshme të humbin diçka, atëherë konflikti [Serbi-Kosovë] do të vazhdojë përgjithmonë”. Fjalët e tij duhet të merren me vlerë.
Në Serbi ekziston një impuls emocional i quajtur inat që pranohet gjerësisht si tipar kryesor i karakterit kombëtar. Është e vështirë të ofrohet një përkthim i drejtpërdrejtë i inatit, por “kontrarianizmi i keq” është afër. Shprehja angleze për prerjen e hundës në fytyrën tuaj kap frymën e termit.
Një idiomë serbe që ndihmon në ilustrimin e inatit është shprehja “përderisa ngordh lopa e fqinjit”. Ajo që kjo i referohet është një stereotip i zakonshëm në Serbi se njerëzit kënaqen duke parë fatkeqësinë e të tjerëve, sepse kjo e bën më të lehtë përballimin e betejave të tyre. Përkundrazi, të shohësh fqinjin të përparojë, mund të jetë vetëm një burim zhgënjimi. Ndërsa i ngjashëm me schadenfreude në disa mënyra, inat ka një element të rebelimit kundërproduktiv; është një refleks emocional dhe jo një reagim logjik, i konsideruar – dhe është me qëllim të keq. Kjo dinamikë është një tipar kyç i mosmarrëveshjes me Kosovën.
Serbia mund të mos ketë më asnjë kontroll mbi krahinën e shkëputur, por ka fuqinë të pengojë zhvillimin e saj si shtet i pavarur duke bllokuar hyrjen e saj në institucionet ndërkombëtare dhe duke zhvilluar një fushatë çnjohjeje që pakëson legjitimitetin e pretendimeve të saj për shtetësi.
Një rezolutë do t’i kërkonte Serbisë të heqë dorë nga kjo fuqi, që do të thotë se përgjegjësia i takon Prishtinës të bëjë lëshime nëse dëshiron të shohë ndryshime në status quo. Dhe, siç e ka theksuar tashmë Vuçiq, e vetmja marrëveshje që ai mund ta shesë në shtëpi është ajo që pranohet me keqardhje nga Kosova pa festë. Kundërshtari nuk mund të lejohet të ndihet sikur ka fituar. Kjo është në formë gjeopolitike.
E njëjta dinamikë vërehet edhe në ndeshjen e Kupës së Botës. Pasi u poshtëruan kaq shumë nga Xhaka dhe Shaqiri në vitin 2018, lojtarët dhe tifozët e Serbisë duan hakmarrje si brenda dhe jashtë fushës. Por, edhe pse me hakmarrje luajtën, Shaqiri shënoi gol në minutën e 20-të të ndeshjes, duke e bërë hapjen më të mirë dhe të dëshirueshme për shqiptarët, e më pas edhe dy lojtar tjerë zvicra shënuan nga një gol, duke e arritur rezultatin 3-2 për Zvicrën në fund të ndeshjes.
Por kjo nuk është vetëm një cilësi serbe: është një komponent themelor i adhurimit të futbollit. Shumë nga rivalitetet më të mëdha të sportit janë mosmarrëveshjet për mosmarrëveshjet e vogla midis fqinjëve, ku gëzimi për të parë fitoren e ekipit tënd tejkalohet nga kënaqësia fisnore e të shohësh kundërshtarin tënd të humbasë. Në fund të fundit, futbolli është thjesht i pafuqishëm me mjete të tjera.
Fitoren e Zvicrës kundër Serbisë nuk e festuan vetëm zvicranët, e festuan shqiptarët kudo, në sheshe të qyteteve madje kryeqyteti u mbush kudo me vetura dhe qytetar të cilët festuan me flamuj dhe me bori të veturave, duke brohoritur “Shqiptarët, Xhaka, Shaqiri, Adem Jashari” dhe fjalë të tjera.