Videolojërat janë padyshim një formë e njohur argëtimi, ku lojtarët e videove shpenzojnë kolektivisht 3 miliardë orë në javë para ekraneve të tyre. Për shkak të përdorimit të tyre të gjerë, shkencëtarët kanë hulumtuar sesi videolojërat ndikojnë në tru dhe sjellje, raporton “Medical News Today“. A janë këto efekte pozitive apo negative?
Në shikim të parë, më shumë se 150 milionë njerëz në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA) luajnë videolojëra rregullisht. Lojtari mesatar amerikan është një i rritur 35-vjeçar, me 72 përqind të lojtarëve të moshës 18 vjeç e lart. Për përdorimin e videolojërave nga fëmijët, shumica e prindërve, 71 përqind, tregojnë se videolojërat kanë një ndikim pozitiv në jetën e fëmijës së tyre.
Shitjet e videolojërave vazhdojnë të rriten nga viti në vit.
Në vitin 2016, industria e videolojërave shiti më shumë se 24.5 miliardë lojëra – nga 23.2 miliardë në 2015 dhe 21.4 miliardë në 2014. Tre videolojërat më të shitura të vitit 2016 ishin Call of Duty: Infinite Warfare, Battlefield 1 dhe Grand Theft Auto V.
Këto lojëra hyjnë në zhanret aksion-aventure, dy zhanret kryesore, me 22.5 për qind të shitjeve. Ky zhanër akuzohet për nxitje të agresionit dhe shkaktim të dhunës dhe varësisë.
Shkencëtarët nuk kanë qenë në gjendje të gjejnë një lidhje shkakësore midis luajtjes së videolojërave dhe akteve të dhunës në botën reale. Megjithatë, një numër në rritje i provave tregojnë se videolojërat mund të ndikojnë në tru dhe, për më tepër, të shkaktojnë ndryshime në shumë rajone të tij.
Pas përmbledhjeve të 116 studime shkencore për të përcaktuar sesi videolojërat mund të ndikojnë në trurin dhe sjelljet tona, ato u botuan në “Frontiers in Human Neuroscience.”
“Lojërat ndonjëherë janë lavdëruar ose demonizuar, shpesh pa të dhëna reale që mbështesin ato pretendime. Për më tepër, lojërat janë një aktivitet popullor, kështu që të gjithë duket se kanë mendime të forta për këtë temë”, thotë Marc Palaus, autori i parë i rishikimit.
Duke parë të gjitha kërkimet e deritanishme, Palaus dhe ekipi i tij synuan të vëzhgonin nëse ishte shfaqur ndonjë tendencë në lidhje me mënyrën se si videolojërat ndikojnë në strukturën dhe aktivitetin e trurit. Një total prej 22 nga studimet e rishikuara eksploruan ndryshimet strukturore në tru dhe 100 studime analizuan ndryshimet në funksionimin dhe sjelljen e trurit.
Rezultatet e studimeve tregojnë se luajtja e videolojërave jo vetëm që ndryshon mënyrën se si funksionon truri ynë, por edhe strukturën e tyre.
Studimet e përfshira në rishikim tregojnë se lojtarët e videolojërave shfaqin përmirësime në disa lloje të vëmendjes, duke përfshirë vëmendjen e qëndrueshme dhe vëmendjen selektive. Për më tepër, zonat e trurit që luajnë një rol në vëmendje janë më efikase te lojtarët krahasuar me ata që nuk janë lojtarë dhe kërkojnë më pak aktivizim për të qëndruar të fokusuar në detyrat kërkuese.
Provat tregojnë gjithashtu se luajtja e videolojërave rrit madhësinë dhe kompetencën e pjesëve të trurit që janë përgjegjëse për aftësitë vizuohapësinore, përkatësisht, aftësia e një personi për të identifikuar marrëdhëniet vizuale dhe hapësinore midis objekteve. Te lojtarët afatgjatë dhe individët që kishin dalë vullnetarë për të ndjekur një plan trajnimi për videolojëra, hipokampusi i djathtë u zgjerua.
Studiuesit kanë zbuluar se videolojërat mund të shkaktojnë varësi, një fenomen i njohur si “çrregullimi i lojërave në internet”.
Tek personat e varur nga lojërat, ka ndryshime funksionale dhe strukturore në sistemin e shpërblimit nervor, një grup strukturash që lidhen me ndjenjën e kënaqësisë, të mësuarit dhe motivimit. Ekspozimi i të varurve nga videolojërat ndaj shenjave të lidhura me lojën që përmbush dëshirat e tyre, dhe monitorimi i përgjigjeve të trurit të tyre, theksoi këto ndryshime, ndryshime që shihen edhe në çrregullime të tjera të varësisë.
“Ne u fokusuam në mënyrën se si truri reagon ndaj ekspozimit të lojërave video, por këto efekte nuk përkthehen gjithmonë në ndryshime të jetës reale,” vëren Palaus. “Ka të ngjarë që videolojërat të kenë aspekte pozitive (për vëmendjen, aftësitë vizuale dhe motorike) dhe ato negative (rrezikun e varësisë), dhe është thelbësore që ta përqafojmë këtë kompleksitet,” vazhdon Palaus.
Njerëzit kanë gjithnjë e më shumë përshtypjen se aplikacionet e trajnimit të trurit do t’i mbrojnë ata kundër humbjes së kujtesës ose çrregullimeve konjitive.
Studiuesit testuan nëse loja e lojërave të stërvitjes së trurit përmirëson kujtesën e punës së lojtarëve dhe kështu përmirësoi aftësitë e tjera njohëse, duke përfshirë arsyetimin, kujtesën dhe shpejtësinë e përpunimit, një proces që shkencëtarët e quajnë “transferimi i largët”. Megjithatë, kjo nuk ishte përfituese.
“Gjëja për të cilën duhet të shqetësohen veçanërisht të moshuarit është, nëse mund të arrijë të plotësojnë fjalëkryqet, a do të më ndihmojë kjo të kujtoj se ku janë çelësat e mi? Dhe përgjigja është ndoshta jo,” shton ai.
Charness thekson se nëse qëllimi juaj është të përmirësoni funksionin njohës, atëherë ushtrimet aerobike mund të ndihmojnë. Disa kërkime kanë zbuluar se aktiviteti aerobik në vend të aktivitetit mendor përmirëson trurin.
Shkencëtarët në Universitetin e Kalifornisë -San Francisko (UCSF) sqarojnë se kjo ofron një masë të mbështetjes shkencore në arenën e fitnesit të trurit megjithëse, e kritikuar për mungesë provash se trajnimi i trurit mund të stimulojë ndryshime domethënëse dhe të qëndrueshme.
Pas 12 orësh trajnimi për një periudhë prej një muaji, pjesëmarrësit e studimit të moshës nga 60 deri në 85 vjeç përmirësuan performancën në lojë që e kaloi atë të individëve në të 20-at që luanin lojën për herë të parë. Për më tepër, dy fusha të tjera të rëndësishme njohëse u përmirësuan. Ato qenë kujtesa e punës dhe vëmendja e qëndrueshme. Këto aftësi u ruajtën 6 muaj pas përfundimit të trajnimit të tyre.
“Zbulimi është një shembull i fuqishëm se sa plastik është truri më i vjetër,” thotë Dr. Adam Gazzaley, Ph.D., profesor i asociuar i neurologjisë, fiziologjisë dhe psikiatrisë në UCSF dhe drejtor i Qendrës së Imazherëve të Neuroshkencës. Dr. Gazzaley vëren se është inkurajuese që edhe një stërvitje e vogël e trurit mund të ndryshojë një pjesë të rënies së trurit që ndodh me moshën.
Një studim i fundit i kryer nga neurobiologë në Universitetin e Kalifornisë-Irvine (UCI) zbuloi se luajtja e videolojërave 3-D mund të nxisë gjithashtu formimin e kujtimeve. Pjesëmarrësit u ndanë ose në një grup që luante lojëra video me një mjedis 2-D ose në një mjedis 3-D. Pasi luajtën lojërat për 30 minuta në ditë për 2 javë, studentëve iu dhanë teste të kujtesës.
Pjesëmarrësit në grupin 3-D përmirësuan ndjeshëm rezultatet e testit të kujtesës në krahasim me grupin 2-D.
“Së pari, lojërat 3-D kanë disa gjëra që ato 2-D nuk i kanë,” thotë Craig Stark, i Qendrës UCI për Neurobiologjinë e të mësuarit dhe kujtesës. “Ata kanë shumë më tepër informacion hapësinor atje për të eksploruar. Së dyti, ato janë shumë më komplekse, me shumë më tepër informacion për të mësuar. Sido që të jetë, ne e dimë se ky lloj mësimi dhe kujtese jo vetëm që stimulon, por kërkon hipokampusin.”
Videolojërat strategjike, në veçanti, kanë treguar premtime në përmirësimin e funksionit të trurit tek të moshuarit dhe mund të ofrojnë mbrojtje kundër sëmundjes së Alzheimerit.
“Nëse objektivi është të përmirësohet kontrolli njohës, arsyetimi dhe aftësitë njohëse të nivelit më të lartë të të rriturve, dhe të shmanget çmenduria dhe sëmundja e Alzheimerit për aq kohë sa të jetë e mundur, atëherë ndoshta lojërat strategjike janë rruga për të shkuar,” informon Chandramallika Basak, asistent-profesor në Qendrën për Jetëgjatësinë Jetësore dhe Shkollën e Shkencave të Sjelljes dhe të Trurit në Universitetin e Teksasit në Dallas.
Basak, si Charness, pajtohet që trajnimi njohës duhet të jetë i dyti pas programeve të aktivitetit fizik kur bëhet fjalë për përmirësimin e funksionit njohës. Programet e fitnesit fizik janë lidhur me efekte pozitive në njohjen dhe funksionin dhe strukturën e trurit.
Ka prova që sugjerojnë se videolojërat mund të jenë një trajtim i zbatueshëm për depresionin dhe përmirësojnë kujtesën dhe gjendjen shpirtërore te të rriturit me dëmtim të lehtë njohës.
Efekti i videolojërave në tru është një fushë e re kërkimi që do të vazhdojë të hulumtohet. Ne thjeshtë mund të gërvishtim sipërfaqen e potencialit që videolojërat mund të paraqesin në rritjen e aftësisë njohëse dhe parandalimin e çrregullimeve konjitive.