Në vitet e fundit, interneti është bërë vendi i një kolapsi të përgjithshëm të besimit. Lajmet e rreme, “bërja e hulumtimit tuaj” janë bërë një pjesë e tillë e diskursit publik, ndonjëherë është e lehtë të imagjinohet se gjithë revolucioni online që na ka sjellë është një mori mënyrash të reja për t’u ngatërruar me botën.
Rrjetet sociale kanë luajtur një rol veçanërisht të rëndësishëm në përhapjen e dezinformatave. Ndërrmarjet shtetërore keqdashëse, si “ferma e trolleve” famëkeqe ruse, janë sigurisht pjesë e kësaj. Por është një mekanizëm më i fuqishëm: mënyra se si i bashkon njerëzit, qofshin tokëzues të sheshtë apo antivaks, të cilët do ta kishin më të vështirë të takonin njerëz me të njëjtin mendim si në botën reale.
Sot, nëse jeni të bindur se planeti ynë nuk është i rrumbullakët, nuk keni pse të qendroni në cepat e rrugëve me një shenjë, duke iu bërtitur pasagjerëve. Në vend të kësaj, ju keni akses në një komunitet në internet që prodhojnë internet prej dhjetëra mijëra individësh, që prodhojnë përmbajtje. Që jo vetëm ju thotë se keni të drejtë, por gjithashtu ndërton një rrjet pseudo-njohurie që mund të nxirrni nga çdo kohë që mendoni se besimet tuaja po sfidohen.
Të njëjtat lloje të “komuniteteve kundërfaktuale” lindin rreth çdo teme që tërheq mjaft interes të përgjithshëm. Unë e kam dëshmuar këtë vetë gjatë dekadës së kaluar, deri shikoja krimet e luftës në Siri, dezinformimin e COVID-19 dhe tani pushtimin rus të Ukrainës. Pse formohen komunitetet kundërfaktuale?
Një faktor kyç është mosbesimi në autoritetin kryesor. Për disa, ky është pjesërisht një reagim ndaj fabrikimeve të qeverive të SHBA-së dhe Mbretërisë së Bashkuar në ndërtimin e pushtimit të Irakut në vitin 2003. Ndonjëherë, ajo rrjedh nga një ndjenjë e padrejtësisë rreth konfliktit Izrael-Palestinë. Këto janë sigurisht qendrime ligjitime dhe nuk janë në vetvete tregues të një tendence për të besuar në teoritë e konspiracionit. Por një ndjenjë e përhapur mosbesimi, mund t’ju bëjë më të prekshëm ndaj rrëshqitjes nga vria e lepurit.
Një mënyrë për të parë këtë është se mashtrimi ose hipokrizia e qeverisë ka shkaktuar një formë lendimi moral. Ashtu si me fjalën e urtë “një herë i kafshuar, dy herë i turpshëm”, ai lëndim mund të rezultojë në refuzim të gjujnëzuar të kujtdo që perceptohet se është në anën e institucionit.
Kjo krijon një problem për qasjet tradicionale për të luftuar dezinformiin, siç është kontrollimi i fakteve nga lartë-poshtë, i cili mund të ofrohet nga një medie kryesore ose nga një organiztë tjetër. Më shpesh sesa jo, kjo do të diskreditohet, do të hidhet poshtë me: “Ata do të thoshin kështu, apo jo?”
Veshjet e kontrollit të fakteve mund të bëjnë punë të mirë, por atyre u mungon një komponent thelbësor: fuqia e turmës. Sepse, si dhe komunitetet kundërfaktuale, ne kemi parë gjithashtu ato që mund t’i quani komunitetet e kërkimit të së vërtetës, të shfaqen rreth çështjeve specifike. Këta janë përdoruesit e internetit që duan të informohen duke u ruajtur nga manipulimi nga të tjerët, ose duke u mashtruar nga paragjykimet e tyre.
Pasi të stabilizohen, ata jo vetëm që do të ndajnë dhe përhapin kontrollet e fakteve në një mënyrë që atyre u jep besueshmëri, por shpesh kryejnë vetë procesin e verifikimit të fakteve.
Ajo që është e rëndësishme për këto komunitete është se ato reagojnë shpejt ndaj informacionit që jepet nga aktorë të ndryshëm, përfshirë shtetet. Në vitin 2017, Ministria ruse e Mbrojtjes publikoi imazhe në mediat sociale që pretendonin se tregonin prova të forcave amerikane që ndihmojnë Shtetin Islamik në Lindjen e Mesme. E madhe, nëse është e vërtetë – përveç se ajo u zbulua menjëherë, kur përdoruesit e mediave sociale e kuptuan brenda pak sekondash se Ministria Ruse e Mbrojtjes kishte përdorur “screenshot-e” nga një lojë kompjuterike.
Do të shkoja aq larg sa të thosha që përdoruesit e internetit, që janë shumë të angazhuar me tema të veçanta, janë mbrojtja jonë më e fortë kundër dezinformatave. Në Bellingcat, një kolektiv studiuesish, hetuesish dhe gazetarësh qytetarë që themeluam në vitin 2014, e kemi parë këtë lojë në kohë reale gjatë pushtimit rus të Ukrainës. Hetimi ynë për rrëzimin e fluturimit “MH17″ të ‘Malaysia Airlines” mbi Ukrainën Lindore, ndihmoi në krijimin e një komuniteti të fokusuar në konfliktin atje.
Që përdor teknika me burim të hapura për të ekzaminuar, verifikuar, zhbllokuar një mori informacionesh. Në javët para pushtimit rus, anëtarët filluan të mbledhin video dhe fotografi të lëvizjeve të trupave ruse, që paralajmëronin për sulmin e planifikuar dhe dezinformimin në mënyrë proaktive që përhapej nga sepatistët. Duke përfshirë një sulm me IED të paraqitur me trupa që tregohej se tashmë kishin bërë autopsi para se të mbërrinin në skenë.
Pasi pushtimi filloi, shumë nga të njëjtit njerëz ndihmuan në mbledhjen dhe gjetjen e videove dhe fotografive, duke përfshirë imazhe të krimeve të mundshme të luftës. Të cilat Bellingcat dhe partnerët e tij kanë verifikuar dhe arkivuar për përdorim të mundshëm në proceset e ardhshme të llogaridhënies. Këto kontribute, në pamje të parë të shpërbëra dhe kaotike, i kanë kursyer shumë kohë ekipit tonë të verifikimit.
Por si mund t’i rriteni dhe t’i ushqeni grupe që në thelb janë të decentralizuara, të vetë-organizuar, ad hoc si këto? Qasja jonë ka qenë të angazhohemi me to. Duke krijuar lidhje me postimet e tyre të dobishme në rrjetet sociale me botimet tona (të gjitha të kontrolluara tërësisht nga ekipi ynë) dhe duke i vlerësuar ata për përpjekjet e tyre. Ne gjithashtu krijojmë udhëzues dhe studime të rasteve, në mënyrë që kushdo që është i frymëzuar për t’i dhënë vetës mundësinë, për të mësuar se si t’a bëjë këtë.
Por ka më shumë për të bërë sesa thjesht të presësh që turmat e hetuesve të dalin dhe të shpresojmë se ata janë të interesuar për të njëjtat gjëra që jemi ne. Duhet të kemi një qasje më të gjerë. Përgjigjja qëndron në krijimin e një shoqërie që nuk është elastike vetëm ndaj dezinformimit, por ka mjete për të kontribuar aktivisht në përpjekjet drejt transparencës dhe llogaridhënies.
Për shembull, organizata bamirëse për edukimin e medias dixhitale “The Student View”, ka shkuar në shkolla dhe u ka treguar 16-18 vjeçarëve si të përdorin teknikat e hetimit për të shqyrtuar çështjet që i prekin ata. Në një rast, studentët në Bradford përdorën kërkesat për lirinë e informacionit, për të zbuluar numrin jashtëzakonisht të madh të ndjekjeve të policisë me shpejtësi të lartë në zonat e tyre.
T’u mësosh të rinjëve se si të angazhohen pozitivsht, me çështjet me të cilat përballen dhe më pas të zgjerosh këtë punë në hetim online. Jo vetëm që është fuqizuese, por u jep atyre aftësi që mund t’i përdorin gjatë gjithë jetës së tyre. Këtu nuk bëhet fjalë për kthimin e çdo 16-18 vjeçari në gazetar, oficer policie ose hetues të të drejtave të njeriut.
Por për t’iu dhënë atyre mjete që mund t’i përdorin për të kontribuar, sado i vogël, në luftën kundër dezinformimit. Në qytetet e tyre të lindjes, në konflikte të tilla si Ukraina dhe në botën e gjerë- ata më të vërtetë mund të bëjnë një ndryshim.
Përkthyer dhe përshtatur nga RTV Dukagjini