Shumica e luftërave përfundojnë me asnjërën nga palët që nuk e pranojnë humbjen. Por disa kushte janë të nevojshme për një armëpushim, shkruan diplomati britanik, Peter Ricketts, për magazinën “Proscpect”.
Kjo javë shënon përkujtimin e një armëpushimi të famshëm. Në orën 11 të datës 11.11.1918, armët heshtën në fund të luftës për t’i dhënë fund të gjitha luftërave. Në fakt, doli të ishte një ndërprerje 20-vjeçare përpara se luftimet të rifillonin midis (në thelb) të njëjtëve kundërshtarë.
Ndërsa thirrjet për një armëpushim në luftën Izrael-Gaza intensifikohen dhe pushtimi rus i Ukrainës zvarritet, çështja se si përfundojnë luftërat është edhe një herë tejet aktuale. Imazhet më të fuqishme që vijnë në mendje janë ndoshta të vitit 1945, turmat e gëzueshme në kryeqytetet e aleatëve fitimtarë, në kontrast me rrugët e zymta të shkreta në qytetet gjermane dhe japoneze pas dorëzimit të tyre pa kushte.
Por shumica e luftërave nuk përfundojnë në atë mënyrë të qartë. Ato përfundojnë në një armëpushim më të paqartë, asnjëra palë nuk e pranon humbjen, të dyja pak a shumë të pakënaqura. Në bazë të 40 viteve të mia si diplomat, kam konstatuar se armëpushimet ndodhin kur plotësohen tri prova. Së pari, a janë palët ndërluftuese të gatshëm të ndalojnë luftën, megjithëse me kushte? Së dyti, a ka një ndërmjetës të ndershëm të besuar mjaftueshëm nga të dyja palët për të negociuar një marrëveshje? Së treti, a ka palë të treta të gatshme për të mbikëqyrur zbatimin, për të dhënë besimin se kushtet e armëpushimit do të respektohen?
Në pikën e parë, thelbi i një armëpushimi (ceasefire) ose pezullim i armiqësive (armistice) (shumë e njëjta gjë) është se është një marrëveshje midis luftëtarëve. Disa armëpushime çojnë në një zgjidhje të përhershme paqeje; të tjerat mund të zgjasin me dekada (armëpushimi korean mbetet ende pas 70 vjetësh). Në mungesë të marrëveshjes, gjithçka që është e mundur është një pauzë ose armëpushim i shkurtër, zakonisht për qëllime humanitare. Ky është hapi që liderët perëndimorë po i bëjnë presion tani Izraelit të ndërmarrë.
Koha është vendimtare. Nëse të dy palët janë nën presion për të rënë dakord për një armëpushim para kohe, ai mund të prishet, duke dëmtuar më tej besimin në të gjitha palët. Të gjykosh momentin e duhur nuk është kurrë e lehtë, madje edhe midis shteteve me synime të qarta luftarake. Është dyfish e vështirë kur kemi të bëjmë me Hamasin që ndryshon formë, njëkohësisht një grup i egër terrorist, një lëvizje politike dhe një organizator i shërbimeve bazë në Gaza.
Tani për tani, as udhëheqësit izraelitë dhe as të Hamasit nuk duken të gatshëm të arrijnë në përfundimin se i kanë arritur objektivat e tyre mjaftueshëm, ose janë të lodhur mjaftueshëm, për të ndaluar luftën. Të dy po vendosin kushte maksimaliste për një armëpushim. Izraeli kërkon lirimin e të gjithë pengjeve. Hamasi thotë se do të heqë dorë vetëm nga pengjet në këmbim të lirimit të të gjithë të burgosurve palestinezë në burgjet izraelite (rreth 5,000, sipas Raportuesit Special të OKB-së korrikun e kaluar).
Sa i përket pikës së dytë, armëpushimet nuk ndodhin në mënyrë spontane. Duhen ndërmjetës të ndershëm, duke përdorur një përzierje bindjeje dhe presioni për të negociuar një marrëveshje. Kjo është detyra e pafalshme që SHBA-ja e ka marrë shpesh në të kaluarën. Mendoni diplomacinë e anijes së Kissinger pas luftës së Yom Kipurit të vitit 1973, ose Habib që siguroi largimin e PLO nga Libani në 1982.
E pashë në dorën e parë Richard Holbrooke duke përdorur të gjithë fuqinë politike, ekonomike dhe ushtarake të SHBA-së për të negociuar përfundimin e spastrimit etnik në Bosnje në 1995, duke detyruar presidentin serb Millosheviç dhe partitë e tjera për të nënshkruar Marrëveshjen e Dejtonit. Chris Hill u përpoq të luante një rol të ngjashëm për të çuar përpara konfliktin e Kosovës në vitin 1999. Por në atë rast, u deshën gjithashtu 78 ditë nga bombardimi i Serbisë nga NATO. Një marrëveshje më në fund u arrit në një takim të Ministrave të Jashtëm të G8-ës në Berlin, me ish-presidentin finlandez Martti Ahtisaari dhe të dërguarin rus Konstantin Chernenko të dërguar për të bindur Millosheviçin të nënshkruante – një kujtesë se ndërmjetësimi i bërë me porosi nevojitet për çdo krizë. Edhe në Irlandën e Veriut në vitin 1998, ku të dyja palët ishin sigurisht gati për t’i dhënë fund trazirave, senatori amerikan George Mitchell luajti një rol vendimtar së bashku me Tony Blair dhe Bertie Ahern në sigurimin e Marrëveshjes së së Premtes së Mirë.
Në rastin e Izraelit/Gazës, pres që negociatat e armëpushimit të përfshijnë një grup vendesh, pasi askush nuk ka besimin e të dyja palëve. Kjo do të duhet të përfshijë SHBA-në si fuqinë e vetme me ndikim real mbi Izraelin, dhe ndoshta edhe Egjiptin si fqinjin kryesor dhe Katarin si një mbështetës financiar të Hamasit.
Në pikën e tretë, armëpushimet kanë nevojë për mbikëqyrje ndërkombëtare nëse duan të zgjasin. OKB-ja e ka dhënë shpesh këtë, por marrëdhëniet e Izraelit me organizatën janë në fund. E vetmja mundësi që mund të shoh është një grup i nxjerrë nga kombet e moderuara arabe dhe ndoshta nga Turqia. Është kërkesë e vështirë.
Përkujtimet e 11 nëntorit të këtij viti do të zhvillohen në sfondin e konflikteve të mëdha në Ukrainë dhe Gaza. Një lidhje mes tyre është se SHBA-ja është aleati i domosdoshëm i Ukrainës përballë agresionit rus dhe i Izraelit në përgjigjen ndaj një sulmi të tmerrshëm terrorist. Kjo e vendos Presidentin Biden në një pozicion me ndikim të vërtetë kur vjen koha për ndërmjetësime të armëpushimeve. Mënyra se si përfundojnë luftërat ka një ndikim të drejtpërdrejtë nëse armëpushimet mbahen dhe nëse cikli i dhunës mund të thyhet. Mësimet e së kaluarës janë shumë të rëndësishme për diplomacinë e vështirë që ka përpara.