Konventa u përpilua deri në vitin 1948, vitin e krijimit të Izraelit si shtet hebre. Tani, ky shtet po akuzohet në gjykatën më të lartë të Kombeve të Bashkuara se ka kryer këtë krim që është i ngulur thellë në identitetin e vet kombëtar.
Pas Luftës së Dytë Botërore dhe vrasjes së më shumë se 6 milionë hebrenjve nga Gjermania naziste gjatë Holokaustit, bota u bashkua rreth premtimit tashmë të njohur: “Kurrë më”.
Pjesë kyç e këtij aspirimi ishte drafti i konventës që kodifikonte dhe angazhonte shtetet për të parandaluar dhe ndëshkuar krimet e reja, shpesh të quajtura si krim mbi krime: gjenocid.
Arsyeja se përse ekziston konventa kundër gjenocidit “lidhet direkt me atë që [nazistët] e Rajhut të Tretë tentuan të bënin në eliminimin e njerëzve, popullit hebre, jo vetëm në Gjermani, por edhe në Evropën lindor dhe Rusi”, thotë Mary Ellen O’Connell, profesoreshë e juridikut dhe e studimeve ndërkombëtare të paqes në Institutin Kroc të Universitetit të Notre Dame.
Tani, në reagim ndaj fushatës shkatërrimtare të Izraelit në Gazë, të nxitur nga sulmi i militantëve të Hamasit më 7 tetor, Afrika e Jugut ka shkuar në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë dhe e ka akuzuar Izraelin për gjenocid. Izraeli ka mohuar këto pretendime dhe ka akuzuar Pretorian se po i fron mbulim politik Hamasit.
Afrika e Jugut gjithashtu i kishte kërkuar panelit prej 17 gjyqtarëve që të bënte urdhrin prej nëntë pikave të njohur si masë e përkohshme. Me këtë urdhër synohet të mbrohen civilët në Gazë teksa gjykata shqyrton argumentet ligjore nga të dyja palët. Kushti kryesor ishte që Gjykata të urdhëronte Izraelin “që menjëherë të suspendojë operacionet ushtarake në dhe kundër Gazës”.
Të premten, kryetarja amerikane e Gjykatës, Joan Donoghue, ka lexuar vendimin në dëgjimin publik. Mirëpo, gjykata nuk ka urdhëruar armëpushim. Ka thënë se Izraeli duhet të bëjë gjithçka është e mundur që të mos kryejë gjenocid në Gazë.
Çka është krimi i gjenocidit dhe rastet e tjera në të kaluarën.
Çka është gjenocidi?
Konventa e vitit 1948 për Parandalimin dhe Dënimin e Krimit të Gjenocidit, e përkufizon krimin si akte “të kryera me qëllim për të shkatërruar, tërësisht ose pjesërisht, një grup kombëtar, etnik, racor ose fetar, si të tillë”. Konventa rendit aktet si vrasje; duke shkaktuar dëme të rënda trupore ose mendore; duke shkaktuar qëllimisht kushte jetese për të sjellë shkatërrimin fizik të grupit tërësisht ose pjesërisht; vendosja e masave për parandalimin e lindjeve; dhe transferimi me forcë i fëmijëve.
Teksti përsëritet në Statutin e Romës, traktatin themelues të Gjykatës Ndërkombëtare Penale, si një nga krimet nën juridiksionin e saj, së bashku me krimet e luftës, krimet kundër njerëzimit dhe krimin e agresionit. Gjykata Ndërkombëtare Penale ndjek penalisht individët dhe është e ndarë nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, e cila vendos në mosmarrëveshjet midis shteteve.
Në dosjet e saj me shkrim dhe në seancën dëgjimore publike në fillim të këtij muaji, Afrika e Jugut pretendoi se forcat izraelite kanë kryer akte gjenocidale, duke përfshirë vrasjen e palestinezëve në Gaza, shkaktimin e lëndimeve të rënda mendore dhe trupore dhe shkaktimin e qëllimshëm të kushteve që synonin “të sjellin shkatërrimin e tyre fizik si grup”.
Izraeli ka mohuar ashpër pretendimet e Afrikës së Jugut, duke argumentuar se po vepron në vetëmbrojtje kundër atij që e quan kërcënim gjenocidal ndaj ekzistencës së tij, të paraqitur nga Hamasi.
Si faktohet gjenocidi?
Si vendosja e një ose më shumë krimeve themelore të listuara në konventë, elementi kryesor i gjenocidit është qëllimi – qëllimi për të shkatërruar, tërësisht ose pjesërisht, një grup kombëtar, etnik, racor ose fetar. Është e vështirë të provohet.
“Gjëja më e rëndësishme është se çfarëdo që ka ndodhur është bërë me qëllimin specifik për të shkatërruar një grup, kështu që nuk ka asnjë arsye alternative të besueshme pse janë kryer ato krime”, ka thënë Marieke de Hoon, profesoreshë e asociuar e së drejtës ndërkombëtare në Universitetin e Amsterdamit.
“A mund të tregoni se vrasja e këtyre njerëzve ishte qëllim nga qeveria? Apo… a ishte qeveria duke bërë luftë dhe gjatë asaj lufte një numër i madh i këtij grupi të caktuar vdiqën, por ky nuk ishte qëllimi i qeverisë?”
Në seancat dëgjimore publike në fillim të këtij muaji dhe në paraqitjen e saj të detajuar me shkrim në GJND, Afrika e Jugut citoi komentet e zyrtarëve izraelitë që pretendonte se demonstronin qëllimin.
Malcolm Shaw, ekspert i së drejtës ndërkombëtare në ekipin ligjor të Izraelit, i quajti komentet e Afrikës së Jugut si “citate të rastësishme që nuk janë në përputhje me politikën e qeverisë”.
Vendimet e GJND-së
Në vitin 2007, gjykata vendosi se Serbia “kishte shkelur obligimin për të parandaluar gjenocidin” në masakrën e Srebrenicës gjatë vitit 1995 kur forcat serbe të Bosnjës tubuan dhe vranë 8 mijë burra dhe djem myslimanë.
Dy raste të tjera të gjenocidit janë në dollapët e gjykatës. Ukraina hapi rast menjëherë pas pushtimit të Rusisë, duke e akuzuar Moskën se ka nisur operacionin ushtarak bazuar në pretendimet e sajuara për gjenocid dhe se Rusia po planifikonte akte gjenocidi në Ukrainë. Në këtë rast, gjykata urdhëroi Rusinë të ndalonte pushtimin e Ukrainës, urdhër që Rusia nuk e respektoi.
Rasti tjetër përfshin Gambinë, në emër të shteteve myslimane, duke akuzuar Birmaninë për gjenocid kundër pakicës myslimane Rohingya. Gambia e ngriti çështjen në emër të Organizatës së Bashkëpunimit Islamik.
Si Gambia ashtu edhe Afrika e Jugut kanë ngritur çështje të GJND-së në konflikte në të cilat ato nuk janë të përfshira drejtpërdrejt. Kjo për shkak se konventa e gjenocidit përfshin klauzolën që lejon shtetet individuale – madje edhe ato të papërfshira – t’u bëjnë thirrje Kombeve të Bashkuara që të ndërmarrin veprime për të parandaluar ose shtypur aktet e gjenocid.
Vendimet e tjera
Dy gjykata të OKB-së tashmë të shpërbëra – ato për ish-Jugosllavinë dhe Ruandën – mes shumë krimeve të tjera, trajtuan edhe gjenocidin.
Gjykata jugosllave dënoi të akuzuarit, përfshirë ish-udhëheqësin serb të Bosnjës Radovan Karaxhiq dhe shefin e tij ushtarak, gjeneralin Ratko Mlladiq. Të dy u akuzuan për gjenocid për përfshirjen e tyre në masakrën e Srebrenicës.
Gjykata e Ruandës, me seli në Arusha të Tanzanisë, ishte gjykata e parë ndërkombëtare që dha dënim për gjenocid kur e shpalli Jean Paul Akayesu fajtor për gjenocid dhe krime të tjera dhe e dënoi atë me burgim të përjetshëm në vitin 1998. Ai u dënua për rolin e tij në Ruanda Gjenocidi i vitit 1994, kur militantët nga shumica Hutu masakruan rreth 800 mijë njerëz, kryesisht minoritet Tutsi. Gjykata dënoi 62 të pandehur për rolin e tyre në gjenocid.
Gjykata Ndërkombëtare Penale ka akuzuar liderin e rrëzuar sudanez Omar al-Bashir për gjenocid në rajonin e Darfurit. Ai nuk është dorëzuar në gjykatë. Qeveria e Al-Bashir iu përgjigj kryengritjes së vitit 2003 me fushatë bombardimesh dhe përdori milicinë e njohur si Janjaweed, e cila akuzohet për vrasje masive dhe përdhunime. Deri në 300 mijë njerëz u vranë dhe 2.7 milionë u dëbuan nga shtëpitë e tyre.
Një gjykatë hibride vendase dhe ndërkombëtare në Kamboxhia dënoi tre anëtarë të Kmerëve të Kuq, sundimi brutal i viteve 1970 të të cilëve shkaktoi vdekjen e rreth 1.7 milionë njerëzve. Dy prej tyre u shpallën fajtorë për gjenocid.