Mijëra gra në të gjithë Shqipërinë vuajnë nga duart e partnerëve të dhunshëm, por mungesa e mbështetjes adekuate do të thotë që shumë prej tyre e bëjnë këtë në heshtje.
Ligji shqiptar parashikon programe mbështetëse dhe mekanizma mbrojtës, si strehimi shtetëror dhe ndihma në gjetjen e punës që duhet t’i lejojë viktimat e dhunës në familje të largohen nga abuzuesit e tyre, por në realitet vetëm një e pesta e atyre që shkojnë tek autoritetet marrin në fakt ndonjë mbështetje financiare nëpërmjet rrjetit social parësor të Shqipërisë. Mjeti i mirëqenies, Ndihma Ekonomike.
Masat për të lehtësuar riintegrimin e tyre afatgjatë në shoqëri dhe në tregun e punës janë inekzistente.
Sipas të dhënave të mbledhura nga 47 nga 61 bashkitë e Shqipërisë nëpërmjet kërkesave për Lirinë e Informacionit, vetëm 12 kanë strehimore që mund të ofrojnë strehim të menjëhershëm; nga 7,000 raste të regjistruara në pesë vitet e fundit, vetëm 3.4 për qind e viktimave përfituan nga subvencionet e qirasë komunale.
“Viktimat kthehen te autorët thjesht sepse nuk shohin rrugëdalje tjetër, asnjë ndihmë nga organet shtetërore apo grupet e tjera të ndihmës,” tha Vjosa Zaimi, një gjyqtare e Tiranës e specializuar në të drejtën familjare.
Mbështetja e pakët e shtetit
Pabarazia gjinore për sa i përket punësimit, pronësisë dhe mundësive ekonomike do të thotë se shumë gra shqiptare janë të varura financiarisht nga partnerët e tyre. Dhe gratë janë viktimat kryesore të dhunës në familje, duke përbërë 75 për qind të rreth 5,000 ankesave që merr policia çdo vit, sipas një raporti të vitit 2023 të Kontrollit të Lartë të Shtetit, megjithëse jo të gjitha përpunohen nëpërmjet mekanizmit mbrojtës dhe ndihmës bashkiake.
Gjatë 15 viteve të fundit, 33,828 individëve u janë dhënë urdhra mbrojtje për shkak të dhunës në familje, një shifër që përfaqëson afërsisht pesë për qind të familjeve.
“Në shumicën e rasteve, gratë, fëmijët dhe vajzat janë ato që marrin urdhra të menjëhershëm mbrojtjeje”, tha zëdhënësi i Policisë së Shtetit, Genti Mullai.
“Pastaj ka raste të të moshuarve që kërkojnë mbrojtje nga fëmijët e tyre të dhunshëm.”
Qeveria thotë se situata është përmirësuar.
“Menjëherë pas një ankese, bashkitë ofrojnë ndihmë urgjente si dhe ndihmë afatgjatë për mbrojtjen, shërimin nga trauma, fuqizimin dhe riintegrimin e viktimave të formave të ndryshme të dhunës në familje,” tha për BIRN Ministria e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale e Shqipërisë.
Megjithatë, një auditim i vitit 2023 nga Kontrolli i Lartë i Shtetit gjeti kapacitete shumë të kufizuara strehimi për viktimat e dhunës në familje – në mbarë vendin, ka 30 shtretër për strehim urgjent dhe 32 për qëndrime afatgjatë, megjithatë mijëra raste raportohen çdo vit.
Instrumentet e tjera të ndihmës janë mjerisht të pamjaftueshme, deklaroi auditimi, dhe viktimat rrallë përfitojnë nga subvencionet e qirasë.
Disa bashki të kontaktuara nga BIRN pranuan probleme në ofrimin e kujdesit për viktimat e dhunës në familje, por thanë se burimet e tyre ishin jashtëzakonisht të kufizuara. Disa vunë re një problem me pronarët që hezitojnë t’u japin qira grave, të perceptuar si të përfshirë në një lloj mosmarrëveshjeje shtëpiake, një qëndrim që shpesh pasqyrohet edhe në tregun e punës.
Bashkia e Tiranës, kryeqyteti, i tha BIRN se kishte trajtuar 3,388 raste të dhunës në familje gjatë tre viteve të fundit; vetëm 25 viktima morën subvencione për qira dhe pesë përfituan nga pagesat e subvencionuara të hipotekës.
Shifrat janë edhe më të këqija në qytete dhe komuna më të vogla.
Bashkia e Kurbinit në Shqipërinë qendrore tha se edhe nëse siguron fonde për të ndihmuar pagesën e qirasë së një viktime të dhunës në familje, pak pronarë janë të gatshëm të përfshihen.
“Për shkak të mentalitetit të përgjithshëm të shoqërisë, viktimat shpesh kthehen në situatën e tyre të dhunshme pasi kanë bërë një ankesë në polici,” tha bashkia në një përgjigje me shkrim për BIRN.
Bashkia Memaliaj në Shqipërinë e Jugut dhe Malësia e Madhe në veri thanë se nuk kishin fonde në dispozicion për të ndihmuar viktimat e dhunës në familje, por mbështeteshin në mbështetjen e Programit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim, PNUD.
Bashkia e Skraparit në Shqipërinë e Jugut tha se mekanizmi shtetëror i referimit kishte dërguar 21 raste në të cilat viktimat kërkonin mbrojtje të menjëhershme, por se nuk kishte fonde për t’u përgjigjur.
Bashkia e Dibrës në verilindje tha gjithashtu se kishte mungesë parash dhe kapacitetesh dhe se pronarët e bizneseve private hezitonin të punësonin viktima të dhunës në familje “për shkak të mentalitetit të përgjithshëm”.
“Komuna nuk ka kapacitete adekuate për t’i strehuar ata,” thuhet në një përgjigje me shkrim për BIRN.
‘Pajtimi’
Zaimi, gjyqtari i Tiranës, tha se disa viktima të dhunës në familje kanë shumë frikë të paraqiten në gjykatë, nga frika e hakmarrjes nga bashkëshortët apo të afërmit e tyre. Shumë gra përfundojnë duke tërhequr akuzat, duke përmendur “konsiderata sociale dhe ekonomike”, tha ajo për BIRN.
“Ndonjëherë, anëtarët e familjes inkurajojnë pajtimin; shpesh, familjet e grave refuzojnë t’i ndihmojnë dhe u thonë të kthehen te burri”.
Në atë rast, tha Zaimi, “ajo rrezikon të humbasë ndihmën ekonomike dhe shpesh herë mundësinë për t’i shpëtuar ciklit të dhunës”.
Vetëm vitin e kaluar, Shërbimit Përmbarimor Shtetëror iu kërkua asistimi për 1039 urdhra mbrojtjeje të lëshuara nga gjykata. Në 18 për qind, megjithatë, ndihma nuk kërkohej më sepse viktima tërhoqi kërkesën për mbrojtje.
Koordinatorët komunalë, detyra e të cilëve është të merren me rastet e referuara nga policia, besojnë se mungesa e ndihmës adekuate është arsyeja pse shumë gra zgjedhin të tërhiqen.
Arjola Gjuta, koordinatore e dhunës në familje në bashkinë e Kamzës, në veri të Tiranës, tha se merr tre ose katër telefonata çdo javë nga policia në lidhje me rastet e dhunës në familje, por shpesh viktimat zgjedhin të përpiqen të pajtohen me partnerët e tyre.
“Shpesh refuzojnë çdo lloj ndihme,” tha ajo.
“Presioni si nga autori ashtu edhe nga familjet mund të jetë shumë i fortë.”
Problemi nuk është vetëm te burimet e kufizuara bashkiake, por gjendja e përgjithshme ekonomike dhe sociale në disa pjesë të Shqipërisë.
“Nuk janë vetëm shërbime shtetërore joadekuate”, tha Gjuta.
“Kjo është edhe për shkak se zona nuk ka një stok të fortë shtëpish me qira afatgjatë.”
Presioni i pronësisë së pronës
Disa gra refuzojnë të heqin dorë.
Dy vjet më parë, Bora [jo emri i saj i vërtetë] shkoi në polici për të denoncuar burrin e saj abuziv. Por kur çështja erdhi në gjykatë, ajo tha se gjyqtari nuk ishte dashamirës.
“Gjyqtari vendosi brenda dy minutash dhe hodhi poshtë kërkesën time për urdhër mbrojtje, me pretendimin se po abuzoja me ligjin me qëllim ndarjen e pasurisë,” kujton Bora.
Abuzimi vazhdoi dhe Bora u ankua sërish. Përfundimisht, ai u akuzua dhe në shkurt çështja arriti në gjykatë.
Gratë shqiptare janë shpesh në disavantazh për shkak të bindjeve të disa familjeve se vetëm burrat duhet të kenë pronë ose të trashëgojnë pronë.
Edlira 46 vjeçare [jo emri i saj i vërtetë] tha për BIRN se ishte nën presion nga vëllezërit e saj për të hequr dorë nga pjesa e saj në shtëpinë që prindërit e tyre ua lanë kur vdiqën.
Nënë e dy vajzave, Edlira jeton në këtë shtëpi që prej vitit 2009, pasi u divorcua nga bashkëshorti i saj, i varur nga bixhozi. Edlira punon në një fabrikë tekstili.
“Vëllai im më i vogël shpesh bëhet agresiv, duke më thënë se kam gabuar që e kam lënë burrin tim,” tha ajo.
“Nuk kam ku të shkoj, me dy vajza dhe një burrë që nuk i ka paguar kurrë. Dhe paga ime e fabrikës mezi mjafton për të mbijetuar.”
Elona Saliaj, një notere, tha se disa herë kishte qenë dëshmitare e dhunës psikologjike ndaj grave që vizitonin zyrën e saj.
“Nëse njëra nga vajzat ka dyshime dhe dëshiron të ketë pjesën e saj, të gjithë i futen në fytyrë duke i kërkuar të ndjekë traditën ose të bëhet një e dëbuar,” tha Saliaj për BIRN.
“Kam parë raste kur nënave u bëhet presion për të mos folur me vajzat e tyre dhe për të ndjekur linjën mashkullore”.
Por Mimoza Sadushi, kryetare e Dhomës Kombëtare të Noterëve, tha se gjërat po përmirësohen.
“Ne kemi ende raste në të cilat vajzat heqin dorë nga trashëgimia në favor të vëllezërve të tyre”, tha Sadushi.
“Por raste të tilla janë gjithnjë e më të rralla.”/BI